وبگاه عالی نیوز

تاریخ وقوع: 13 اردیبهشت(3 مه)

مطالب و نوشته هایى از چاپ و انتشار مى یابد و براى مطالعه در دسترس ‍ عموم قرار مى گیرد اعم از کتاب ، مجله ، ماهنامه ، روزنامه و...را مطبوعات مى نامند. اما در عرف عام ، مطبوعات بیشتر به روزنامه و مجله هایى اطلاق مى شود که اخبار روز و جدید در آن به چاپ رسیده باشد.
از سنگ نبشته ها و جنگ نامه هاى سلاطین هخامنشى ، ساسانى و سلسله هاى پادشان قدیم که پیروزیها و وقایع مهم را بر آن حک مى کردند که بگذریم ، شاید بتوان گفت که آغاز سده پنجم هجرى و به روزگار سلطان محمود غزنوى در غزنین روزنامه اى به نام ایام و یا برخى از جراید به همین نام در عراق و شام و به روزگار نظامى و پیش از او در شهر گنجه و جاهاى دیگر جریده ادبى وجود داشته است . همچنین در زمان سزار، روزنامه اى به نام اکتادیورناى به طور خطى دست نوشته و در فرانسه اخبار ادبى نوول لیترر شامل افسانه ها و قطعه هاى نظم و نثر و قصائد ستایشگران هیاءت حاکمه روز در دسترس عموم نهاده مى شد. این روزنامه ها در واقع کارنامه شهریار عصر را در برداشت تا مردم آنها را بخوانند و کارهاى انجام یافته را بدانند.
مطبوعات مشتمل بر روزنامه ، جریده ، مجله ، صحیفه ، ماهنامه و هفت نامه مانند سایر پدیده ها همچون هواپیما، راه آهن ، اتومبیل ، رادیو و تلویزیون و چاپ راه آورد تمدن و فرهنگ اروپا مى باشد. کلمه روزنامه که معرب آن روزنامج است ، بعدها مطالب و نوشته هاى تازه را در بر مى گرفت ؛ که به طور ماهیانه یا هفتگى و اخیرا روزانه چاپ مى شود.
ترکان عثمانى کلمه وقایع را که جمع واقعه به معنى رویداد مى باشد به جاى روزنامه به کار بردند، چنانچه قدیمى ترین روزنامه اى که در سال 1803 در اسلامبول تاءسیس شد، تقویم وقایع نام داشت . در هندوستان کاغذ اخبار مانند: مرآت الاخبار، شمس الاخبار، سید الاخبار و نظایر آنها را به کار بردند.
عربها آن را ورقه خبریه ، اوراق حوادث و رساله خبریه نامیدند. در مصر و لبنان کلمه جریده ، مجله و صحیفه را مانند الصحافه به کار گرفتند.
در ایران که چند سالى بعد از هند و عثمانى و مصر به تاءسیس روزنامه اقدام شد، در آغاز کلمه اخبار و کاغذاخبار به کار رفت و اولین تصویر در نشریه میرزا صالح که نخستین نمونه محسوب مى شد به تقلید از هندویان به کار رفت ، اما در موقع تاءسیس روزنامه رسمى دولتى ، در زمان وزارت میرزا تقى خان امیر کبیر کلمه وقایع را مانند نام دارالفنون از عثمانیها گرفتند و به صفت اتفاقیه اضافه کردند و آن را دومین تصویر وقایع اتفاقیه نامیدند.
بتدریج کلمه روزنامه که در معانى مشابه دیگرى معمول بود در برابر ژورنال فرانسه متداول شد و داراى مفهوم تازه اى گردید که رفته رفته مفاهیم دیگر کلمه را از یاد برد.
 

تاریخچه روزنامه نگارى در ایران
روزنامه هاى پیش از مشروطیت - تاریخ روزنامه نگارى در ایران به صورت امروزى ، از زمان ناصرالدین شاه آغاز مى شود و روزنامه هفتگى وقایع اتفاقیه که در سال سوم سلطنت ناصر الدین شاه یعنى به سال 1190 ه‍ق زیر نظر میرزا تقى خان امیر نظام منتشر شد نخستین روزنامه ایران بود.
در سال 1277 هجرى قمرى ، روزنامه دولت علیه ایران که نشریه اى مصور بود زیر نظر میرزاابولحسن خان نقاش باشى غفارى ملقب به صنیع الدوله انتشار یافت . بعدها این روزنامه ها به نام روزنامه دولتى خوانده شد.
انتشار این روزنامه تا سال 1324 ه‍ق تحت عنوان ایران ادامه داشت و بعد از مدتى وقفه ، دگربار به سال 1329 ه‍ ق به نام روزنامه رسمى دولت ایران انتشار یافت . در سال 1283 ه‍ق روزنامه دیگرى به نام روزنامه ملتى در تهران پخش شد و مقصود از به کاربردن کلمه ملتى این بود که روزنامه مزبور از روزنامه دولتى کاملا متمایز باشد.
نخستین شماره آن در یازدهم محرم 1283 و آخرین شماره آن روز جمعه بیستم جمادى الاخر 1287 انتشار یافته است .
در زمان مظفر الدین شاه ، روزنامه اى به نام معارف که وابسته به انجمنى به نام انجمن معارف بود انتشار یافت و ریاست عالیه این انجمن را شخص ‍ شاه به عهده داشت .
روزنامه معارف هر ماه دو شماره منتشر مى شد و مجموعا 72 شماره انتشار یافت .
از دیگر روزنامه هاى نخستین که به زبان فارسى پخش مى شد روزنامه هاى زیر را مى توان نام برد:
روزنامه سد الاخبار - این روزنامه در هندوستان انتشار مى یافت و صاحب و مدیر آن آقا سید آقاى شیرازى نام داشت . شماره نخست آن در ربیع الاخر سال 1306 ه‍ ق پخش شده و در آن مطلبى علیه روسیه تزارى نوشته مى شده است .
سید الاخبار در هفته یک بار و در 8 صفحه و روزهاى شنبه انتشار مى یافت .
روزنامه دانش - این روزنامه در زمان وزارت علوم و معارف علیقلیخان مخبرالدوله منتشر مى شد. شماره نخست آن در 23 رجب 1299 ه‍ق و آخرین شماره اش در 16 صفر 1300 انتشار یافته است . این روزنامه 14 شماره پخش شد و تمام اخبار و مقاله هاى آن درباره موضوعهاى علمى بود و به طور مجانى و به منظور نشر دانشهاى نو بین مردم انتشار مى یافت .
روزنامه مظفرى - این روزنامه در بندر بوشهر به مدیریت عبدالحمید خان متین السلطنه منتشر مى شد و نخستین شماره آن در 7 شوال 1319 ه‍ق انتشار یافته است . شماره هاى آن بیشتر در 16 صفحه و مطالب آن شامل اخبار ایران و جهان و مطالب علمى و ادبى بوده است .
روزنامه علمى - روزنامه علمى را محمد حسن خان اعتماد السلطنه تاءسیس کرد و شماره اول آن روز سه شنبه 22 ذیحجه 1293 منتشر شد و جمعا 64 شماره انتشار یافت . این روزنامه فقط به درج مطالب علمى مى پرداخت .
روزنامه وطن - در سال 1292 ه‍ق ، مرحوم میرزا حسینخان سپهسالار به یارى یک مهندس بلژیکى به نام بارون دو نرمان Narmon de Baron یک روزنامه به دو زبان مهندس بلژیکى به نام وطن Patrie La انتشار داد که شاه از سر مقاله آن وحشت کرد و اجازه انتشار شماره بعدى را نداد.
روزنامه نظامى علمیه و ادبیه - این روزنامه فقط به درج مسائل نظامى مى پرداخت عامل انتشار این روزنامه میرزاحسینخان سپهسالار بود. شماره نخست آن در 29 ذى القعده 1293 انتشار یافت . تا سال 1296 این روزنامه منتشر مى شد. در این سال روزنامه منتشر مى شد. در این سال روزنامه مریخ جانشین آن شد.
روزنامه مریخ - این روزنامه یک روزنامه نظامى بود که شماره نخست آن روز دوشنبه 5 محرم 1296 انتشار یافت و بیشتر مطالب آن اخبار رسمى نظامى بود.
روزنامه شرف - زیباترین روزنامه عهد ناصرى روزنامه شرف بود و از نظر نفاست و زیبایى پربهاترین آنهاست که به خط نستعلیق بسیار خوب و کاغذ بسیار ارزنده در چهار صفحه منتشر مى شد و نخستین شماره آن در اول محرم 1300 انتشار یافته است . از این روزنامه 87 شماره منتشر شد و انتشار آن تا سال 1309 ادامه یافت .
شماره هاى این روزنامه مفیدترین اسناد براى آگاهى به شرح حال رجال عهد ناصرى است .
روزنامه فرهنگ - این روزنامه نیز به فرمان ظل السلطان و به مدیرى میرزا تقى خان حکیم باشى منتشر مى شد و نخستین شماره آن در دوم جمادى الاول سال 1296 انتشار یافت و مدت دهسال منتشر شده است .
روزنامه اطلاع - این روزنامه از روزنامه هاى وزین و گرانبهاى عهد قاجار است و حاوى مطالب علمى و ادبى و سیاسى و مشاجره هاى قلمى است .
روزنامه مرآت السفر و مشکوة الحضر از این روزنامه فقط 13 شماره منتشر شد و مطالب آن شامل اخبار سفرهاى ناصر الدین شاه و داستان شکارهاى اوست .
شماره نخست آن در ربیع الاول 1288 انتشار یافته است .
روزنامه اردوى همایون - روزنامه مرآت السفر از سال 1300 به نام اردوى همایون تغییر اسم داد. این روزنامه نیز به مدیرى محمد حسن خان اعتمادالسلطنه منتشر مى شد و شماره نخست آن در 11 شعبان و شماره آخرش در 12 ذیحجه 1300 و مجموعا در 12 شماره انتشار یافت .
خلاصة الحوادث - نخستین روزنامه روزانه ایران به نام خلاصة الحوادث در سال 1316 ه‍ق در تهران منتشر شد. این روزنامه چهار صفحه اى بود و اخبار خبرگزارى رویتر را که به مقصد هندوستان مخابره مى شد مى گرفت و منعکس مى کرد.
بعد از استقرار مشروطیت چهار روزنامه روزانه به نامهاى مجلس ، نداى وطن ، حبل المتین و صبح صادق منتشر شد.
روزنامه مجلس - این روزنامه زیر نظر میرزا محمد صادق طباطبایى اداره مى شد و اخبار مذاکره هاى مجلس شوراى ملى را منتشر مى کرد.
بعد از خلع محمد على میرزا از سلطنت روزنامه هاى گوناگون دیگرى به طور روزانه در ایران منتشر شد.
نخستین نشریه علمى که در ایران منتشر شد عنوان روزنامه علمیه دولت علیه ایران را داشت . بعد از این روزنامه ، نشریه هاى دیگرى مانند: گنجینه فنون ، فلاحت مظفرى (علمى )، مجمع الاخلاق (اخلاقى )، دعوت الحق (علمى )، مجمع بهار (ادبى ) و آفتاب (ادبى و علمى ) منتشر شد. نخستین روزنامه فکاهى که در ایران منتشر شد نامه طلوع نام داشت که در سال 1318 قمرى نخستین شماره آن پخش شد. مدیر این نشریه عبدالحمید خان متین السلطنه بود که بعدها نماینده مجلس شوراى ملى شد.
روزنامه و مجله هایى که در دوران مشروطیت به سبک فکاهى منتشر شدند نقش مهمى را در توسعه مطبوعات ایران ایفا کردند. مهمترین این نشریه ها بدین قرارند:
کشکول ، تنبیه ، حشرات الارض ، بهلول ، شیدا، شیخ چغندر و غیره .
نشریه صوراسرافیل که مقارن همین احوال منتشر مى شد از نظر مطالب فکاهى مقام اول را داشت . نویسنده متون چرند و پرند صور اسرافیل علامه میزا على اکبر خان قزوینى معروف به دخو دهخدا بود.
از روزنامه هایى که در خارج ایران منتشر مى شد و بسیارى از اوقات به علت آزادى خواهى مدیرانشان ، ورود آنها به داخل کشور ممنوع مى شد اختر به مدیرى آقا محمد طاهر تبریزى ، قانون به مدیرى پرنس میرزا ملکم خان ناظم الدوله و حبل المتین به مدیرى شیخ احمد روحى را مى توان نام برد.
در دوره مشروطیت بیدارى افکار عمومى بسرعت و شدت اوج گرفت و روزنامه ها نفوذ عظیمى در تجدید حیات اندیشه هاى مردم داشتند. روزنامه هاى مجلس ، صوراسرافیل و ایران نو در توسعه و تکامل افکار عمومى خدمتهاى ارزنده یى انجام دادند. شرافت و دیگر جراید نیز در بیدارى مردم اثر داشتند.
روزنامه هاى ثریا و پرورش که به قلم میرزا على محمد خان شیبانى کاشانى نگاشته مى شد نفوذ زیادى در افکار عمومى داشتند.
از روزنامه هاى ادبى : تربیت ، ادب و بهار از نشریه هاى طراز اول محسوب مى شدند. در میان روزنامه فقط سه نشریه اقیانوس ، آى ملاعمو و فکر مدافع علنى و روشن استبداد بودند.
پرفروشترین روزنامه هاى ایران در دوران مشروطیت روزنامه مجلس بود که مذاکره هاى مجلس شوراى ملى را منتشر مى ساخت و ده هزار نسخه چاپ مى شد.
در دوره دوم مشروطیت قطع روزنامه هاى روزانه بزرگتر شد، اما تیراژ آنها کاهش یافت . تعداد روزنامه هاى ایران در سال 1325 ه‍ق 84 بود و در سال 1328 ه‍ق این رقم به 36 و در سال بعد به 33 مورد تقلیل کرد.
روزنامه هاى مهم دوره احمد شاه عبارت بودند از: ایران نو، شرق ، برق ، رعد، استقلال ایران ، مجلس ، کوکب ایران ، ستاره ایران ، نوبهار ایران ، کاوه ، شفق تجدد، آزادستان ، روزنامه هایى که توسط زنان منتشر مى شد، عبارت بودند از: دانش و شکوفه ، زبان زنان و نامه بانوان .

انتشار روزنامه در ولایات :
- روزنامه حشرات الارض ، این روزنامه با یارى میرزا آقاى بلورى و میرزا آقاى ناله ملت و با دستیارى شرکت معارف در آذربایجان در محرم سال 1329 انتشار یافت .⁽¹³¹⁾
- روزنامه هاى انجمن و شفق که در سال 1329 در تبریز انتشار مى یافتند.
- روزنامه فریاد، با مدیریت محمد غنى زاده در سال 1325 در ارومیه منتشر مى شد.
- روزنامه طلوع ، این روزنامه مصور و فکاهى بود که به سرپرستى عبدالحمید خان ثقفى متین السلطنه در سال 1318 در بوشهر به چاپ مى رسید.
- روزنامه هاى خیر الکلام و ساحل نجات ، که مدیریت هر دوى آن را میرزاابوالقاسم افصح المتکلمین به عهده داشت . خیرالکلام در رشت و ساحل نجات در انزلى در سال 1325 انتشار مى یافتند.
- روزنامه نسیم شمال ، این روزنامه به مدیریت سید اشرف الدین حسینى از تاریخ 2 شعبان 1325 در رشت منتشر شد و در سال 1333 هجرى به تهران انتقال یافت .
- روزنامه جنگل ، سرپرستى این روزنامه با میرزا کوچک خان بود. این روزنامه ناشر افکار گروه اتحاد اسلام و مدیریت آن به عهده میرزا محمد انشائى بود. روزنامه جنگل در سال 1335 در رشت منتشر مى شد.
- روزنامه هاى بشارت ، خورشید، خراسان ، طوس و نوبهار نیز در همین دوره در مشهد چاپ و منتشر مى شدند.
- روزنامه اصفهان و نقش جهان ، مدیریت این روزنامه به عهده اعتلاء الملک کارگزار وزارت خارجه اصفهان بود که در سال 1325 در این شهر چاپ و انتشار یافت .
- روزنامه فارس ، این روزنامه به تصدى بنان منشى کنسولخانه شیراز تاءسیس و از سال 1331 در همین چاپ و منتشر مى شد.
- روزنامه مظفرى ، مدیریت این روزنامه با على لبیب بود که در بوشهر چاپ و نشر مى یافت .
 

روزنامه ها و روزنامه نگاران و وضع مطبوعات در عصر پهلوى :
در جنگ جهانى اول که دولت عثمانى ، همسایه غربى ایران به اتحاد مثلث پیوست و روس و انگلیس از شمال و جنوب جاى پاى خود را محکم کردند، در صدد تجاوز و تعرض به ایران بودند و کشتار دسته جمعى و ویرانى و تجاوز به حقوق ملت را که پیش از آغاز جنگ جهانى در تبریز، رشت و مشهد آغاز شده بود به بهانه مقتضات جنگ ، تجدید و تشدید، کردند. روزنامه ها که بعد از افتتاح مجلس سوم ، آزادى از دست داده در کودتاى 1329 را، دوباره به دست آورده بودند در مورد اینکه کشور هدف تعرض سربازان بیگانه و در معرض دخالت نامحدود روس و انگلیس قرار گرفته بود، در تحریک عناصر ملى و تشویق طرفداران حزبى خود از سیاست تغییر پایتخت ، و مقاومت در مقابل تهاجمات خارجى بسیار مؤ ثر بودند.
عده اى از روزنامه نگاران به طرفدارى از سیاست آلمان و عده اى دیگر به حمایت از سیاست روس و انگلیس در ایران اقدام به انتشار مطالب مى کردند.
روزنامه هاى حبل المتین و یادگار انقلاب و خیر الکلام و نسیم شمال در میان ترس و وحشت و اضطراب موجود، در رشت منتشر مى شدند، با اینکه پس از مدتى کوتاه ، قیام جنگلها و انتشار روزنامه جنگل تا حدى توانست به این وحشت پایان بخشد، اما باید یادآور شد که اغلب روزنامه هاى ایران در دوران چهارساله جنگ بین المللى متاءثر از سیاست خارجى دول صاحب نفوذ در ایران یعنى آلمان ، روس و انگلیس بودند. روزنامه کاوه در همین زمان به مدیریت سید حسن تقى زاده در برلن منتشر مى شد.روزنامه هاى دیگرى که انتشار آنها از قبل تا این عصر ادامه داشت عبارت بودند از:
بهلول ، ادب ، بهار، مجله هاى آفتاب ، علمى ، پارس ، فردوسى .
بعضى از این مطبوعات تا عصر محمد رضا پهلوى ادامه داشت معروفترین روزنامه هاى دوران سلطنت او عبارت بودند از:
کیهان ، اطلاعات ، رستاخیز، ایران نوین ، صبح امید، و مجله هاى فردوسى ، سیاه و سفید، امید ایران ، توفیق (مجله هاى فکاهى )، کیهان هفتگى ، جوانان اطلاعات هفتگى و زن روز، که با سقوط رژیم پهلوى در 22 بهمن 1357 و پیروزى انقلاب اسلامى بجز روزنامه هاى کیهان و اطلاعات بقیه از صفحه مطبوعات حذف شدند در حال حاضر روزنامه هاى کیهان ، اطلاعات ، جمهورى اسلامى ، رسالت ، ابرار، کیهان هوایى ، سلام ، همشهرى ، ایران ، تهران تایمز(انگلیسى )، کیهان (انگلیسى ) و روزنامه ها و مجله هاى بسیار دیگر در زمینه هاى مختلف از جمله ورزش ، علم ، ادب براى طبقات مختلف جامعه ، از زنان ، کودکان ، جوانان و...در جمهورى اسلامى ایران چاپ مى شود.
 

قانون اساسى و مطبوعات
قانون اساسى جمهورى ایران در رابطه با مطبوعات اصول زیر را در بردارد:
اصل سوم :بالابردن سطح آگاهیهاى عمومى در همه زمینه ها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه هاى گروهى و وسایل دیگر از وظایف دولت است .
اصل بیست و چهارم :نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانى اسلام یا حقوق عمومى باشد. تفصیل آن را قانون معین مى کند.
اصل بیست و پنجم :بازرسى و نرساندن نامه ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنى ، افشاى مخابرات تلگرافى و تلکس ، سانسور و عدم مخابره نرساندن آنها، استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است مگر به انواع حکم قانون .
اصل یکصدو شصت و هشتم :رسیدگى به جرائم سیاسى و مطبوعاتى علنى است و با حضور هیاءت منصفه در محاکم دادگسترى صورت مى گیرد. نحوه انتخاب ، شرایط و اختیارات هیاءت منصفه و تعریف جرم سیاسى را قانون بر اساس موازین اسلامى معین مى کند.
اصل یکصدو هفتادو پنجم : در صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران ، آزادى بیان و نشر افکار با رعایت موازین اسلامى و مصالح کشور باید تاءمین گردد.