مرحوم شیخ عباس قمی فرماید:
در این روز، سنه 203، بقولى شهادت حضرت امام رضا علیه السلام واقع شده وزیارت آنحضرت از نزدیک و دور سنت است . بدانکه از روزى که مأمون حضرت رضا (علیه السلام) را ولیعهد خود کرد که روز ششم شهر رمضان باشد چنانچه گذشت اول ابتلا و گرفتارى آنحضرت شد چه آنکه مبتلا شد به معاشرت (مأمون) منافق که به حسب ظاهر در تعظیم و احترام حضرت رضا علیه السلام مى کوشید اما در باطن پیوسته کاسه هاى زهر بکام مبارکش مى رسانید و در آخر کار چندان آنجناب بتنگ آمده بودکه از خدا مرگ خود را مى خواست چنانچه (یاسر) خادم روایت کرده که هر روز جمعه که آن حضرت از مسجد جامع مراجعت مى کرد به همان حالیکه عرق دار و غبار آلوده بود دستها را بدرگاه الهى بر مى داشت و عرضه میکرد: بارالها! اگر فرج و گشایش کار من در مرگ من است، پس همین ساعت مرگ مرا برسان . و پیوسته در غم و حزن بود تا از دنیا رحلت کرد.
در کیفیت شهادت آن جناب روایات ، مختلف است و من اکتفا مى کنم در اینجا به آنچه (شیخ صدوق ) و (مفید) ذکر فرموده اند.
(ابن بابویه ) روایت کرده که چون امام رضا (علیه السلام) با (مأمون ) به جانب عراق مىآمدند روزى آن جناب را تبى عارض شد و اراده قصد کرد و (مأمون ) از پیش ، یکى ازغلامان خود را که بروایت (شیخ مفید)، (عبدالله بن بشیر) نام داشت امر کرده بودکه ناخنهاى خود را بلند کند و به کسى هم اظهار نکند و چون شنید که حضرت اراده قصد دارد، زهرى مانند (تمر هندى) بیرون آورد و به آن غلام داد و گفت این را ریزه کن و با ناخنهاى خود سرشته و خمیر کن و دست خود را بآن آلوده گردان و میان ناخنهاى خود را ازآن پر کن و دست خود را مشوى و با من بیا.
پس مأمون سوار شد و به عیادت آن حضرت آمد و نشست تا آن جناب را فصد کردند و به روایت دیگر نگذاشت و در خانه اى که حضرت مى بود، بوستانى بود که درختان انار در آن بود. همان غلام را گفت که چند دانه انار بچین ، چون چید و آورد، گفت اینها را براى (حضرت رضا) در جامى دانه کن و به روایت (شیخ مفید) گفت فشار بده و آبش رابگیر. پس آن جام را بدست شوم خود گرفت و نزد آن امام مظلوم گذاشت و گفت از این آب انار تناول کنید که براى شما نیکو است.
حضرت فرمود الحال باشد، ساعتى دیگر بعد از رفتن شما. (مأمون ) گفت نه بخدا سوگند البته باید در حضور من تناول نمائى و اگر نبود رطوبتى در معده من ، هر آینه من نیز در خوردن با تو موافقت مى کردم .
پس بجز (مأمون ) آن جناب چند قاشقى از آن تناول فرمود. پس (مأمون ) بیرون رفت و حضرت در همان ساعت به قضاى حاجت شتافت.
راوى گفت که نماز عصر را نکرده بودیم که پنجاه مرتبه او را حرکت داد و از آن زهر قاتل، احشاء و امعاى آن جناب بزیر آمد. چون این خبر به (مأمون ) رسید، پیغام فرستاد که این ماده ایست از فصد بحرکت آمده است ، دفعش براى شما نافع است و چونشب در آمد، حال آن جناب دگرگون شد و امر شدت گرفت و چون صبح گشت آن حضرت به ریاض رضوان انتقال فرموده بود و آخر کلامى که از آن جناب شنیده شده این آیه مبارک بوده:
(( قل لو کنتم فى بیوتکم لبرز الذین کتب علیهم القتل الى مضاجعهم و کان امر الله قدرا مقدورا))
و به روایت (شیخ مفید)، حضرت بعد از خوردن زهر، دو روز زنده بود و وفات کرد. پس (مأمون ) یک روز و یک شب ، وفات آن جناب را پنهان داشت .
پس (محمد بن جعفر صادق ) را با جماعت آل ابوطالب که حاضر بودند، طلبید و خبروفات آن جناب را بایشان اظهار کرد و گریست و حزن شدید اظهار کرد. پس ایشان رابه نزد آن جناب آورد و بدن آن حضرت را بایشان نمود و گفت گواه باشید که آسیبى از ما به او نرسیده است .
پس با جنازه آن جناب خطاب کرد که اى برادر! بر من گران است که ترا بدین حالت ببینم و مى خواستم که پیش از تو بمیرم و تو خلیفه و جانشین من باشى و لکن با تقدیرخدا چه مى توان کرد.
پس جنازه آن جناب را بعد از غسل و تکفین حرکت دادند و در همین موضعى که فعلا مدفون است ، دفن نمودند. قبر شریفش در خانه (حمید بن قحطبه) در قبله قبر (رشید) است و در وقت غسل و تکفین و نماز و دفن، پسرش حضرت جواد (علیه السلام) حاضر بود و این امورات بر دست آن جناب واقع مى شد و مردم نمى دانستند.
در بعضى روایات است که (مأمون ) از ترس آنکه مبادا مردم فتنه کنند، جنازه حضرت را در شب حرکت داد و دفن نمود. صلوات الله علیه .
(( من سره ان یرى قبرا بروئیته
یفرج الله عمن زاره کربه
فلیات ذا القبر ان الله اسکنه
سلاله من رسول الله منتجبه ))
وقایع الایّام، ص 136.