وبگاه عالی نیوز

شبهه:  براساس آیه 59 سوره احزاب، حجاب برای شناخت زنان کنیز از زنان آزاد بوده است، همان‌گونه که مفسرانی مانند میبدی[1] در شأن نزول این آیه گفته‌اند: شب‌ها در مدینه فاسقان بیرون آمده و معترض زن‌های آزاد و کنیز می‌شدند و چون لباس آن‌ها یکسان بود و شناخته نمی‌شدند، این آیه نازل شد تا زن‌های کنیز از زن‌های آزاد شناخته شوند، به همین خاطر در دوران کنونی که کنیزی وجود ندارد حجاب معنا هم نخواهد داشت.

پاسخ:
این شبهه برخواسته از دو اشتباه کاربردی است، یکی در زمینه کاربرد شأن نزول، دیگری این‌که تک بُعدی به آیات نگریستن و تمام آیات حجاب را مد نظر قرار ندادن است که هر دو را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
الف) نقش شأن نزول در تفسیر آیات
شان نزول آیات قرآن -اگر مستند و معتبر باشند- می‌تواند در فهم آیات کمک فراوانی بکند، امّا مفهوم آیات را تخصیص نمی‌زند و معنا را منحصر در همان مصداق و مورد خاص نمی‌کند، مگر آن‌که در خود آیه شرائط و قیودی بیان شده باشد که با نبود آن شرائط حکم نیز منتفی شود، یا اینکه قرائن و شواهدی از دیگر آیات، سبب مقید شدن حکم آیه شود.

ب) فلسفه و حکم حجاب در آیات قرآن
آیات متعددی در قرآن به موضوع حجاب اشاره دارد که ما تنها به دو آیه در این زمینه اشاره می‌کنیم:
1. «وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ۚ ذَٰلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ [احزاب/53] هنگامی که از زنان پیامبر چیزی می‌خواهید، از پس پرده بخواهید. این کار برای دل‌های شما و دل‌های ایشان پاک‌تر است.»
2. « قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَٰلِکَ أَزْکَىٰ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ* وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ... [نور/30-31] به مؤمنان بگو که چشمان‌شان را بپوشانند و پاک‌دامن باشند، این، برای پاکی آنان بهتر است، و خدا از کاری که می‌کنند، آگاه است. و به زنان مؤمن بگو که چشمان‌شان را بپوشانند و زینت‌شان را آشکار نسازند، مگر آن‌چه خود پیداست و خِمارشان را بر گریبان بیفکنند و زینت‌شان را آشکار نسازند، مگر برای شوهرانشان... .»

هر انسان منصفی با تدبر در این آیات، تصدیق خواهد کرد که فلسفه اصلی حجاب در قرآن برای مصونیت جامعه از انحرافات است که می‌تواند زنان و مردان را به بی‌راهه بکشاند، به همین خاطر در سوره نور، افرادی که  به علت کهولت سن از شهوت برخوردار نیستند و دیگران نیز نسبت به آنان تحریک نمی‌شوند، از حکم حجاب استثنا شده‌اند. یا در سوره احزاب علت ارتباط با زنان رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از پشت پرده را پاکی قلوب مسلمانان از انحراف بیان می‌کند.

اکنون با توجه به این دو نکته، به بررسی ادعای بالا می‌پردازیم:
آیه 59 سوره احزاب -که در اشکال بالا به آن اشاره شده- بیان می‌کند: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذَٰلِکَ أَدْنَىٰ أَنْ یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا [احزاب/59] ای پیامبر، به همسرانت و دخترانت و زنان مؤمنان بگو که جلباب‌شان را بر خود بیفکنند؛ این‌گونه آنان شناخته خواهند شد و آزار نخواهند دید و خدا آمرزنده و مهربان است.» در این آیه اولاً سخنی از کنیز و عمل فاسقان به میان نیامده است، تا آیه را به آن مقید کنیم، آنچنان که در نکته اول به آن اشاره کردیم، از سوی دیگر، شأن نزول آیه گرچه برای تشخیص کنیز از آزاد بوده، و آن هم به این خاطر که کنیزان معمولاً از نظر اخلاقی وضع خوبی نداشته‌اند؛ از این‌رو گاهى بعضى از جوانان هرزه مزاحم آن‌ها مى‏‌شدند، در اینجا به زنان آزاد مسلمان دستور داده شد که حجاب اسلامى را کاملا رعایت کنند تا از کنیزان شناخته شوند و بهانه‏‌اى براى مزاحمت به دست هرزگان ندهند.[2]

نکته قابل توجه در این آیه، قسمت آخر آن است که علت شناخته شدن را نیز «فَلَا یُؤْذَیْنَ» اذیت نشدن بیان می‌کند، یعنی اینکه شناخته شوید هم به این علت است که اذیت نشوید، یعنی حجاب برای این است که زن مورد آزاد هوس‌رانان و شهوت‌پرستان قرار نگیرد، لذا فلسفه حجاب همانطور که بارها گفته شده حفظ و مضونیت زن از آزار و اذیت مردان غریبه و شهوت‌ران است، چرا که اگر زنی حجاب نداشته باشد و لباس مناسب نپوشد، خود او با این رفتار خود اجازه مزاحمت را به مردان دیگر می‌دهد، اما اگر زن پوشیده باشد، با همین پوشیدگی بیان می‌کند که کسی حق ندارد به من تعرضی داشته باشد.  

در واقع اگر کسی به روح و اصل این شأن نزول نظر کند به این موضوع پی‌خواهد برد که در این آیه نیز فلسفه اصلی حجاب، مصونیت زن و حفظ اوست، از این‌رو نمی‌توان آیه را تنها محدود به شرایط خاص آن دوران مدینه کرد، زیرا در دوران معاصر نیز مردان هرزه و فاسق وجود دارند، پس این خطر همچنان برای زنان جامعه وجود دارد.

پس این شبهه از اساس مورد قبول نیست، زیرا اولاً: شأن نزول نمی‌تواند فلسفه و هدف آیه را تخصیص بزند؛ ثانیا: آیات متعددی از قرآن مجید به ضرورت حجاب در تمام عصرها اشاره دارد.

_______________________
پی‌نوشت
[1]. کشف الاسرار و عدة الابرار، میبدى، احمد بن محمد، امیر کبیر، 1371 ش‏، ج‏8، ص 89.
[2]. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دار الکتب الإسلامیة، 1371 ش‏، ج‏17، ص 427.