«کوثر» به چه معناست؟ *کوثر به معنای زیاد و فراوان و بسیار است. در قرآن واژه زیبای کوثر تنها یک بار ذکر شده است. در سوره کوثر خدای متعال خطاب به پیامبر صلی ا... علیه و آله و سلم می فرماید: انااعطیناک الکوثر. ما به تو کوثر عطا کردیم. بی شک «کوثر» که عطای الهی است، امری مقدس و با ارزش و دارای اعتبار و احترام است. از این رو در کتاب های لغت و تفسیر واژه «کوثر» به خیر کثیر ترجمه شده است. احمد بن فارس زکریا در قرن چهارم در معنای واژه کوثر نوشته است: ارادالخیر الکثیر (ترتیب مقاییس اللغة، ص۸۵، ماده کثر). خداوند خیر کثیر را اراده فرموده است. زمخشری هم در آغاز قرن ششم نوشته است: ابن عباس و سعید بن جبیر کوثر را به خیر کثیر تفسیر کرده اند (الکشاف، ج۴، ص ۸۰۷) شیخ طبرسی در قرن ششم تصریح کرده است، ابن عباس و ابن جبیر و مجاهد گفته اند: کوثر به معنای خیر کثیر است (مجمع البیان، ج۵، ص۵۴۹، تفسیر سوره کوثر). راغب اصفهانی نیز نوشته است: هوالخیر العظیم الذی اعطاه النبی صلی ا... علیه و آله و سلم و قد یقال للرجل السخی الکوثر (المفردات فی غریب القرآن، ص۴۲۶، ماده کثر) کوثر خیر بزرگی است که خداوند به پیامبر(ص) عطا فرموده است و به مرد با سخاوت و بخشنده کوثر گفته می شود. فیض کاشانی در قرن یازدهم کوثر را به خیر مفرط کثیر تفسیر کرده است. (الصافی، ج ۵، ص۳۸۲) بنابراین کوثر در لغت به معنای «خیر کثیر» است. «کوثر» خوبی و برکت زیاد و زیبایی بسیار و رحمت فراوان است. بر اساس جمله اعطیناک که فعل ماضی است، این عطیه الهی چیزی است که در آن زمان به پیامبر اکرم(ص) داده شده بود. با تفسیر قرآن به قرآن و توجه به ۲واژه «کوثر» و «ابتر» در سوره کوثر روشن می شود که کوثر، انسان کامل و خیر کثیر وجودی است که به آخرین پیامبر خدا(ص) اعطا شده است.
ابتر به معنای «بریده نسل» و آدمی که اولاد ندارد آمده است. ذکر ابتر در آخر سوره کوثر گواهی است به این که «خیر کثیر» نهفته در واژه کوثر صفت نیست. بلکه نام یک انسان است و با حضرت فاطمه علیها السلام ارتباط دارد و بیانگر تداوم نسل نبی خداست.
زمخشری و طبرسی و فیض کاشانی در شأن نزول سوره کوثر نوشته اند: عاص بن وائل پیامبر اسلام(ص) را ابتر نامید و این سوره نازل شد که ما به تو کوثر دادیم و دشمنت ابتر است.
(الکشاف، ج۵، ص۸۰۷ و ص۸۹۸ *مجمع البیان، ج۵، ص۵۵۰ *الصافی، ج۵، ص۳۸۳ و ص۳۸۴) بنابراین شأن نزول سوره کوثر نیز دلیل دیگری بر پیوند کوثر و فاطمه(س) است و ارتباط کوثر با حضرت فاطمه علیها السلام را روشن می کند. در جاهلیت کسی را که فرزند پسر نداشت، ابتر می گفتند و دشمنان اسلام هم پیامبر خدا(ص) را ابتر نامیدند اما در این سوره خدای متعال از نعمت بزرگ عطای کوثر به پیامبرش یاد کرده است. بی شک این عطیه الهی یا «کوثر» همان دختر پیامبر خدا(ص) بود که با ایشان، نسل و ذریه رسول خدا پدید آمد.
شأن نزول و شواهد لغوی و تفسیری و سیاق آیات سوره کوثر همه گواه این حقیقت است که کوثر حضرت فاطمه زهرا سلام ا... علیهاست. دختر پیامبر خدا(ص) همان کوثری است که خدای سبحان برای هدایت جهانیان در نسل پیامبرش قرار داده است. شخصیت حضرت فاطمه علیها السلام مظهر خیر کثیر و مصداق انسان پربرکت و دارای خوبی های فراوان و بی نهایت است. ایشان خود اسوه حسنه جامع و جهانی و جاویدان و همسر اسوه پایدار و مادر یازده امام معصوم و سرمشق و نمونه ابدی است. حضرت فاطمه(س) جامع همه خیرات و در بردارنده همه فضایل و مکارم اخلاقی و انسان کامل و پاک از اشتباه و گناه و انحراف و به تعبیر قرآنی «مطهره» و به بیان کلامی «معصومه» است. او تنها بانوی دارای مقام عصمت و طهارت به حکم آیه تطهیر و تنها زن نمونه عالی اسلامی و مسلمان کامل به حکم آیه مباهله است و ذریه و نسل پیامبر اعظم صلی ا... علیه و آله و سلم نیز تنها از طریق فاطمه زهرا(س) گسترش یافت و پایدار شد. با درک پاسخ درست این پرسش که کوثر چیست، بهتر می توان پاسخ این پرسش را دریافت که کوثر کیست؟ فهم چیستی کوثر و مفهوم شناسی واژه کوثر، پژوهشگران و حق جویان را به شناخت کوثر راهنمایی می کند. تأمل در شواهدی که ذکر شد، این حقیقت را آشکار می کند که کوثر شخصیت انسانی است نه صفت! کوثر حقیقت فاطمیه سلام ا... علیهاست که سیدة نساء العالمین بوده و بارها پیامبر خدا او را بهترین زنان جهان از آغاز تا پایان تاریخ نامیده است. آیا جز حضرت فاطمه(س) در جهان زن دیگری وجود دارد که محور خیر کثیر و معدن و منشأ خیر کثیر شود؟ آیا می توان شخصیت دیگری را در جهان اسلام نشان داد که قرابت نسبی با پیامبر(ص) داشته باشد و در خیر کثیر بودن هم تراز حضرت فاطمه علیها السلام باشد؟ خیر کدام زن در تاریخ اسلام از خیر کثیر حضرت فاطمه بیشتر است؟ از میان مفسران، این حقیقت را شیخ طبرسی در قرن ششم هجری کشف و درک کرده است. او در نقل اقوال درباره تفسیر واژه کوثر می نویسد: هو کثرة النسل و الذریة و قدظهرت الکثرة فی نسله من ولد فاطمه علیها السلام حتی لایحصی عددهم و اتصل الی یوم القیامة مددهم (مجمع البیان، ج۵، ص۵۴۹، تفسیر سوره کوثر) کوثر فراوانی و زیادی نسل و ذریه است و زیادی در نسل پیامبر از فرزندان فاطمه علیها السلام پدید آمده و آشکار شده است به گونه ای که تعداد آنان شمارش نمی شود و تا روز قیامت ادامه دارد.
*نویسنده: حجت‌الاسلام دکتر محمدرضا جواهری عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی