وبگاه عالی نیوز

عالی نیوز به نقل از رهروان ولایت ـ قطعاً کسی نیست که نخواهد حضور امام را درک کند. حال اگر در محضر امام باشد و مورد خطاب ایشان قرار گیرد، نشاط و انرژی غیر قابل توصیفی به او منتقل خواهد شد. امّا چه کنیم که زمان ما به گونه‌ای است که از کاروان پیامبر، اهل‌بیت او و اصحاب ایشان (علیهم‌السلام) باز مانده‌ایم و از طرفی هنوز دوران ظهور امام زمان (صلوات‌الله‌علیه) را درک نکرده‌ایم.
حال که توفیق این را نداریم که در محضر امام باشیم، با «جابر» ــ که از اصحاب پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بود و همچنان که آن حضرت به او بشارت داده بود، امام باقر (علیه‌السلام) را هم درک کرده بود ــ همراه می‌شویم و از سخنان آن امام باقر(علیه‌السلام) خطاب به ایشان، نکاتی را استفاده خواهیم کرد؛
آن حضرت در سخنانی گهربار، خطاب به جابر نکاتی را متذکّر می‌شوند که در چهار موضوع کلّی دسته‌بندی می‌شود:

1. غم آخرت: جابر در خدمت امام باقر(علیه‌السلام) بود و به همراه ایشان از منزل خارج شدند. در این حال او دید که در چهره امام، آثار ناراحتی پیداست. روایت چنین است:‌ «خَرَجَ یوْماً وَهُوَ یقُولُ: اَصْبَحْتُ‌ وَاللهِ یا جَابِرُ مَحْزُوناً مَشْغُولَ الْقَلْبِ. فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ! مَا حُزْنُکَ وَ شُغْلُ قَلْبِکَ؟ کُلُّ هَذَا عَلَی الدُّنْیا؟ فَقَالَ‌(علیه‌السلام): لَا یا جَابِرُ! وَلَکِنْ حُزْنُ هَمِّ الْآخِرَة؛[1] روزی امام باقر(علیه‌السلام) از منزل خارج شد، در حالی که به جابر می‌فرمود: ای جابر! به خدا سوگند من امروز دل گرفته و محزون صبح کردم. گفتم: فدایت شوم، غم شما چیست؟ و دل گرفتگی شما برای چیست؟ آیا همه اینها برای دنیاست؟ حضرت فرمود:نه ای جابر! و لیکن از غم آخرت است».
این سخن امام در حالی است که به عقیده ما شیعیان، ائمّه اطهار(علیهم‌السلام) در آخرت، دیگر بندگان را شفاعت خواهند کرد و این، فرع بر این است که خودشان در درگاه الهی به مقام قرب رسیده باشند. امّا با این حال، غم آخرت به گونه‌ای ایشان را ناراحت می‌کرد که آثار این ناراحتی در چهره آن بزرگواران مشاهده می‌شده است.

2. جایگاه دنیا: «فََأَنْزِلْ نَفْسَکَ مِنَ الدُّنْیا کَمَثَلِ مَنْزِلٍ نَزَلْتَهُ سَاعَةً ثُمَّ ارْتَحَلْتَ عَنْهُ أَوْ کَمَثَلِ مَالٍ اسْتَفَدْتَهُ فِی مَنَامِکَ فَفَرِحْتَ بِهِ وَ سُرِرْتَ ثُمَّ انْتَبَهْتَ مِنْ رَقْدَتِکَ وَ لَیسَ فِی یدِکَ شَی‏ءٌ وَ إِنِّی إِنَّمَا ضَرَبْتُ لَکَ مَثَلًا لِتَعْقِلَ وَ تَعْمَلَ بِهِ إِنْ وَفَّقَکَ اللَّهُ لَه‏؛[2]
در اینجا امام باقر(علیه‌السلام) از دو مثال استفاده می‌کند:
الف) نفس خود را به دنیا چنان بدار که یک ساعت در آن منزل کردی و سپس، از آن کوچ خواهی کرد.
ب) یا چون مالی که در خواب از آن بهره ببری و به آن شاد و مسرور گردی و سپس از خواب بیدار شوی، در حالی که چیزی در دست نداری و من همانا برای تو مثل زدم تا تعقّل کنی و بکار بندی و این در صورتی خواهد بود که خداوند توفیقت دهد.»

این گونه مثال‌ها در کلام گهربار ائمّه اطهار(علیهم‌السلام) زیاد به چشم می‌خورد که با تشبیهی سعی می‌کردند چراغ خاموش تفکّر را بار دیگر در ذهن ما روشن کنند؛ به عنوان نمونه امام صادق(علیه‌السلام) نیز در رابطه با دنیا می‌فرماید: «مَثَل دنیا مِثْل آب دریاست، هر قدر که تشنه لب از آن بیاشامد، سیراب نمی‌شود، بلکه بر تشنگی او را می‌افزاید تا اینکه او را بکشد».[3]

3. امّا سومین کلام نورانی حضرت، در رابطه با نشانه‌های اهل دنیاست: «وَ اعْلَمْ أَنَّ أَبْنَاءَ الدُّنْیا هُمْ أَهْلُ غَفْلَةٍ وَ غُرُورٍ وَ جَهَالَةٍ؛[4] بدان ای جابر، همانا فرزندان دنیا (آنهایی که دنیا مدار هستند و دنیا محور اصلی حیاتشان است) دارای سه ویژگی می‌باشند: غفلت، غرور و نادانی».
پس آن که دل در گرو دنیا دارد، به سبب همین دل مشغولی، دچار غفلت می‌شود. غفلت او از خدا و آخرت، او را به غرور و خودبزرگ‌بینی سوق می‌دهد و از آنجا که «هرگز نخورد آب، زمینی که بلند است» پس در منجلاب جهالت، گرفتار خواهد شد.

4. سپس امام باقر(علیه‌السلام) نشانه‌های اهل آخرت را بیان کرده و می‌فرماید: «وَ أَنَّ أَبْنَاءَ الْآخِرَةِ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ الْعَامِلُونَ الزَّاهِدُونَ أَهْلُ الْعِلْمِ وَ الْفِقْهِ وَ أَهْلُ فِکْرَةٍ وَ اعْتِبَارٍ وَ اخْتِبَارٍ لَا یمَلُّونَ مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ؛[5]  و فرزندان آخرت همانا مؤمنین، عمل کنندگان، زاهدان، اهل علم و فقه و تفکر و عبرت‌گیری و آزمایش هستند که از ذکر خدا خسته نمی‌شوند».

بنابراین شاهراه سعادت، با عبور از گردنه‌هایی هموار خواهد شد و آن این است که انسان با تفکّر در سرانجام خود، به فکر آخرت بوده و غم آن را در دل داشته باشد و با دانستن جایگاه دنیا، اهل آن را شناخته و از غفلت و غرور و جهالت که شاخصه‌های مهمّ اهل دنیا است به دور باشد. از سوی دیگر، با شاخصه‌های اهل آخرت آشنا شده و در راه تقویت آن، در وجود خودش، سعی و تلاش کند، تا بتواند انشاالله رضایت خداوند را به خود نزدیک کند.

----------------------------------------
پی نوشت:
1. تحف العقول، حسین بن شعبه الحرانی،چ سوم، صفحه 215.
2. همان، ص 393.
3. حقایق در اخلاق و سیر و سلوک، ملا محسن فیض کاشانی، ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی، انتشارات علمیه، چ اول، ج1، ص 237.
4. تحف العقول، ص 295.
5. همان.