کسی مجبور به انتخاب جهنم یا بهشت نیست. همه در انتخاب سرنوشت خود، مختار هستند.
به نقل از رهروان ولایت؛ تقطیع و بازخوانی قطعات کوتاهی از آیات و عدم توجه به ادامه آیه یا دیگر آیات، گاهی سبب ایجاد شبهه می‌شود. در این متن، به روشنی می‌بینیم که گزینش بخشی از آیه چگونه ایجاد سؤال کرده و در ادامه به چندین جواب قرآنی آن شبهه خواهیم پرداخت.
شبهه: خداوند در قرآن فرموده است: «وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ[اعراف/۱۷۹] و در حقیقت بسیارى از جنیان و آدمیان را براى دوزخ آفریده‌ایم.» چرا خدا ما را به این دنیا آورد؟ چرا ما را از همان ابتدا به جهنم نبرد؟
پاسخ شبهه
۱- همه را برای عبادت آفرید!
خداوند در قرآن به روشنی علت خلق کردن تمام انسان‌ها و جنّیان را عبودیت و بندگی دانسته و فرموده: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ[ذاریات/۵۶] و جن و انس را نیافریدم جز براى آنکه مرا بپرستند.» پس هدف اولیه خلقت تمام انس و جنّ، بندگی الهی بوده است و اگر آنها به این فرمول عمل می‌کردند و در جاده بندگی الهی گام بر می‌داشتند؛ هیچگاه، هیچ فردی جهنمی نمی‌شد!
۲- آنچه خدا و شیطان هر دو می‌دانستند
خداوند می‌دانست که طیف زیادی از انسان‌ها و جنّیان، خداپرستی را رها کرده و دنیاپرستی را در پیش می‌گیرند. از طرف دیگر این نکته را، شیطان نیز می‌دانست و آن را به زبان هم آورد و گفت: «قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَیْتَنِی لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَلَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ[حجر/۴۰و۳۹] گفت پروردگارا! بخاطر اینکه مرا گمراه ساختی من نعمتهای مادی را در زمین در نظر آنها تزیین میدهم و همگی را گمراه خواهم ساخت!» امّا آنچه مهم است؛ این است که نه علم الهی و نه علم شیطانی، ما را مجبور به انجام گناه نکرده و نمی‌کند. علم داشتن به وقوع عملی قبل از واقع شدن آن، هیچگاه جبر آور نیست. مثلاً خواننده محترم می‌داند که فردا یا هفته بعد، پدر چه ساعتی از خانه خارج می‌شود، سر کار حاضر خواهد شد و...؛ ولی هیچکدام از اینها مجبور بودن پدر را نمی‌رساند.
۳- همه‌اش نقشه است!
اگر پرسشگر بگوید: همه‌اش نقشه بوده و خدا خلق کرده تا ما را جهنمی کند؛ در پاسخ به او می‌گوییم به کدام دلیلی شما این مطلب را به خدا نسبت می‌دهید؟ این آیه مورد بحث، خود به تنهایی گویایی عمق تقصیر جنّ و انس در جهنمی شدنشان و انتخاب آزاد آنها هست. در این آیه می‌خوانیم: «وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لَا یُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا یَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ[اعراف/۱۷۹] و محققاً بسیاری از جن و انس را برای جهنم آفریدیم، چرا که آنها را دلهایی است بی‌ادراک و معرفت، و دیده‌هایی بی‌نور و بصیرت، و گوش‌هایی ناشنوای حقیقت، آنها مانند چهارپایانند بلکه بسی گمراه‌ترند، آنها همان مردمی هستند که غافل‌اند.»
در این آیه خداوند نفرموده من کور و کر و بی بصیرت آنها را آفریدم تا به جهنم بروند؛ بلکه فرموده: گوش آنها حرف حق را نمی‌شنید؛ چشم آنها مسیر درست را ندید و قلبشان خالی از بصیرت بود و مطلب حق را انتخاب نکرد. بله، اگر آنها، از این نعمتهای خدادادی که در اختیار همه قرار گرفته، درست استفاده می‌کردند و مسیر درست را می‌پیمودند؛ آنگاه بدون ظلم و جنایتی جهنمی می‌شدند؛ جای سؤال و اشکال داشت.
نقشه الهی این بوده که بیافریند و مسیر حق را بازگو کند؛ حال اگر کسی جهالت را ادامه داد یا متعصبانه و کورکورانه اقدام کرد؛ در اصل مانند چهارپایان و بدتر از آنها زندگی کرده است. خدا که از اول همه را چهارپا نیافرید.
۴- بیان صفات بهشتیان و جهنمیان
در قرآن کریم، صفات زیادی به عنوان صفات بهشتیان و صفات زیادی به عنوان صفات اهالی جهنم مطرح شده و سفارش الهی، ترک صفات اهل آتش و پیروی از فضیلت‌های اخلاقی و رفتاری بهشتیان است. آوردن این صفات و ویژگی‌ها، خود شاهد روشنی بر اختیار انسان است و نقشه واقعی و اصلی خدا را بازگو می‌کند.
خداوند در این باره فرمودند: «وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ وَمَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِیهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِینٌ[نساء/۱۳و۱۴] و هر کس از خدا و پیامبر او اطاعت کند وى را به باغهایى درآورد که از زیر [درختان] آن نهرها روان است در آن جاودانه اند و این همان کامیابى بزرگ است و هر کس از خدا و پیامبر او نافرمانى کند و از حدود مقرر او تجاوز نماید وى را در آتشى درآورد که همواره در آن خواهد بود و براى او عذابى خفت آور است. و هر کس از خدا و پیامبر او نافرمانى کند و از حدود مقرر او تجاوز نماید وى را در آتشى درآورد که همواره در آن خواهد بود و براى او عذابى خفت آور است.»
با توجه به این دو آیه، اطاعت از خدا و رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) کلید راهیابی به بهشت و نافرمانی از خدا و پیامبرش، دلیل جهنمی شدن است. حال جای این پرسش است که آیا این آیه، بیانگر مختار بودن بهشتیان و جهنمیان نیست؟
۵- یک ضرب، جهنم؟!
کسانی که در مقابل سختی‌های دنیا قد، خم کرده و چشمانشان، قدرت اختیارشان را ندیده و می‌گویند: چرا ما را یک ضرب به آن دنیا و جهنم نبردند و ما را به این دنیا آوردند؟ اگر یک ضرب جهنمی می‌شدند و آتش‌ها و عذاب‌های آنجا را می‌چشیدند، آیا نمی‌پرسیدند: به چه گناهی ما را جهنمی کرده‌اند؟
خداوند بعثت انبیاء، بیان شریعت و حلال و حرام‌ها را، اتمام حجت با بندگان دانسته و فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْکُمُ الْبَیِّنَاتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ[بقره/۲۰۸و۲۰۹] اى کسانى که ایمان آورده اید همگى به اطاعت [خدا] درآیید و گامهاى شیطان را دنبال مکنید که او براى شما دشمنى آشکار است و اگر پس از آنکه براى شما دلایل آشکار آمد دستخوش لغزش شدید بدانید که خداوند تواناى حکیم است.» و فرموده است: «وَمَا کَانَ رَبُّکَ مُهْلِکَ الْقُرَى حَتَّى یَبْعَثَ فِی أُمِّهَا رَسُولًا یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِنَا وَمَا کُنَّا مُهْلِکِی الْقُرَى إِلَّا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ[قصص/۵۹] و پروردگار تو [هرگز] ویرانگر شهرها نبوده است تا [پیشتر] در مرکز آنها پیامبرى برانگیزد که آیات ما را بر ایشان بخواند و ما شهرها را تا مردمشان ستمگر نباشند ویران کننده نبوده ایم.»
این آیات علاوه بر اثبات اختیار، اتمام حجّت الهی را برای مردم بازگو کرده، تا جای هیچ شبهه‌ای برای علت جهنمی شدن برخی نباشد.
کلام آخر
جن و انس، همگی مختار آفریده شده و این اختیار آنهاست که نقش تعیین کننده در سرنوشتشان دارد و علم الهی به سرنوشت افراد، هیچ جبری را اثبات نمی‌کند.