سعه صدر یکی از ویژگی‌های اخلاقی است، که باعث می‌گردد مسئولان و مدیران، قدرت مدیریت آن مجموعه را به نحو احسن داشته باشند، و عواملی مانند، تدبر در قرآن کریم، ذکر و دعا در آراسته بودن انسان، به این فضیلت اخلاقی، موثر هستند.
*یکی از ویژگی‌های اخلاقی، که باعث می‌گردد مسئولان و مدیران، قدرت مدیریت آن مجموعه را به نحو احسن داشته باشند و بر مشکلات فائق و پیروز آیند، اصل مهمِ دارا بودن سعه صدر است. متاسفانه برخی مسئولین، در گوشه و کنار مملکت، برخی مواقع، این اصل اخلاقی را رعایت نمی کنند، و به دیگران توهین می کنند. در حالی که این اصل مهم که به معنای مقاومت نمودن انسان در مقابل مشکلات و از کوره در نرفتن و در یک جمله داشتن ظرفیت روحی بالا در مواجه با تحوّلات، فراز و نشیب‌های گوناگون و نارسایی‌ها است، از اصول لازم یک مدیر موفق می‌باشد.[1]
سعه صدر ابزار مدیریت
در واقع، مدیریت نمودن یک مجموعه، به ابزارهای مختلفی نیاز دارد که یکی از آن ابزارهای اصلی، داشتن سعه صدر و ظرفیت روحی بالاست، تا بتواند در رویارویی با مشکلات، با حوصله فراوان به ارزیابی آن ها پرداخته و با برنامه ریزی دقیق به حل آن ها بپردازد.
این ویژگی چنان اهمیتی دارد که امیرالمومنین (صلوات الله علیه) از آن به عنوان یک ابزار ریاست نام برده‌اند: «آلَةُ الرِّیَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْر [2] ابزار ریاست، سعه ی صدر است.»
کم حوصلگی و گاها توهین و عصبانی شدن در برخورد با نظرات مخالف و مشکلات پیش بینی نشده، آفت خطرناک مدیریت است، که شیرازه کار را از هم می‌پاشاند و بعضاً اعتبار مدیریت و مسئولیت او را به زیر سؤال می برد. مدیر باید در برابر انتقادها و بیان مشکلات، از خود نرمش نشان داده و به پیشنهادهای رسیده توجه نماید.
اما برای این که انسان بتواند ظرفیت روحی خویش را بالا ببرد و به صرف بروز یک مشکل و یا انتقاد، از کوره در نرود و توهین نکند، باید عواملی را به کار گیرد تا این شرح صدر برای او ایجاد گردد.
عوامل سعه صدر
الف: تدبر در قرآن
کسی که سعه صدر ندارد، و ظرفیت روحی پایینی دارد، مشخص است که قلب او بیمار است، لذا باید در آیات قرآن کریم، تدبر و تامل نماید و با قرآن کریم بیشتر محشور گردد، تا این نسخه شفا بخش، تاثیر خود را در برطرف کردن بیماری روحی و قلبی او، ایجاد نماید.
«یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْکُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنینَ [یونس/57] ای مردم! اندرزی از سوی پروردگارتان برای شما آمده، و درمان آن‌چه در سینه ها است، و هدایت و رحمت برای مؤمنان.» شفای آن‌چه در سینه است، کنایه از نابودی صفات روحی زشت، مانند نداشتن سعه صدر است که با تدبر و تامل در قرآن کریم، قابل بهبودی است.
بر همین اساس است که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در مقام نیایش می‌فرماید: «اللَّهُمَ نَوِّرْ بِکِتَابِکَ بَصَرِی، وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی [3] خدایا با کتاب خودت دیده ام را روشنی ببخش و به وسیله̾ آن شرح صدر عطایم کن.»
ب: ذکر
با توجه به این که یاد خدا، خاصیت آرامش بخشی و طمأنیه را در قلب انسان ایجاد می کند که «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب [رعد/28] تنها یاد خدا آرام بخش دل هاست.» ذکر و یاد خدا را از دیگر عوامل شرح صدر می‌توان دانست. چنان‌چه امیرالمومنین (صلوات الله علیه) در این زمینه می‌فرمایند: «الذِّکْرُ یَشْرَحُ الصَّدْر [4] یاد خدا، سعه صدر مى آورد.»
البته روشن است، مقصود از ذکری که موجب شرح صدر است، فقط ذکر زبانی نیست بلکه یاد خدا را در قلب داشتن، و همه جا خود را در محضر حق تعالی دانستن، حقیقت ذکر را تشکیل می‌دهد.
ج: دعا
سومین عامل برای پیدایش سعه صدر، درخواست آن از حق تعالی است، که انسان به چنین صفتی آراسته گردد. بر همین اساس حضرت موسی (علیه السلام) در مقام یک رهبر به خداوند عرض می کند: «رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی * وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی [طه/25-26] پروردگارا سینه مرا گشاده دار، کار مرا بر من آسان گردان.»
نتیجه
شرح صدر، یکی از فضایل اخلاقی است که باعث می گردد انسان، بدون تندی و توهین نمودن، مشکلات را مدیریت نماید و عواملی مانند، تدبر در قرآن کریم، ذکر و دعا در آراسته بودن انسان، به این فضیلت اخلاقی، موثر هستند.
___________________________
پی‌نوشت:
[1]. طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، ج3، ص 359، مرتضوى، تهران، 1375 ش.
[2]. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص 501، هجرت، قم، 1414ق.
[3]. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق الکافی (ط- الإسلامیة)، ج2، ص 577، دار الکتب الإسلامیة، تهران،1407 ق.
[4]. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص 48، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1410ق.
* به نقل از رهروان ولایت؛ نویسنده میثم