وبگاه عالی نیوز

با توجه به فرارسیدن ایام عید نوروز و گرم شدن رفت و آمد های فامیلی و صله رحم، باید کمی بیشتر به آداب مهمانی و دید و بازدید ها بپردازیم. در قدم اول باید واژه «صله رحم» را تعریف کنیم و بعد به بیان چند نکته در بهبود کیفیت و آداب و بهتر اجرا شدن این سنت حسنه، بپردازیم:

تعریف «صله رحم»
«رحم» در لغت و عرف به معناى نزدیکان و بستگان است و در اصطلاح فقه نیز بر اساس قول بعضی از فقها همان معناى لغوى است؛ یعنى مطلق نزدیکان و بستگان البته با این قید که نسبی باشند نه سببی، چه مذکّر باشند و چه مؤنث، جزء ورثه باشند یا نه، محرم باشند یا غیر محرم، مسلمان باشند یا کافر، از طرف پدر باشند یا مادر، یا هر دو. البته لازم است که از نظر نسبى بسیار دور نباشند تا مردم آنها را از اقوام و ارحام شخص بدانند و گرنه باید گفت همه انسان‏ها از اقربا و بستگان هم هستند؛ بر اساس این نظر، میزان و معیار در تمامى این موارد عرف است.[1] بعد از روشن شدن این مفهوم، حال به بیان بعضی آداب صله رحم می پردازیم تا از ثواب کامل این خصلت نیک اخلاقی بهره مند شویم.

آداب صله رحم
1- سلام کردن
کلمه «سلام» و مشتقاتش 31 بار در قرآن به کار رفته و به حدی این کلمه مهم و کاربردی است که تحیت مومنین در زمان ورود به بهشت با این کلام وارد بهشت می شوند و لذا خداوند فرموده است: «وَ أُدْخِلَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِیَّتُهُمْ فیها سَلامٌ‏ [ابراهیم/23] و کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده ‏اند به بهشت‏هایى که جوی ها در آن روانست برده مى ‏شوند در حالى که به اذن پروردگارشان در آن جاودانند و درود گفتنشان (به یکدیگر) در آنجا سلام است‏.»
روایات فراوانی در مورد ثواب و اهمیت سلام کردن در مراودات و معاشرت های اجتماعی داریم که به چند مورد از آنها اشاره می کنیم:
سلام برکت میآورد: رسول اکرم اسلام(صلی الله و علیه وآله) فرمودند: «هرگاه یکى از شما به خانه خود وارد مى شود، سلام کند، چرا که سلام برکت مى آورد و فرشتگان با سلام دهنده انس مى گیرند.»[2]
سلام کردن وسیله جذب دوستی: یکی از مهمترین و اولین دغدغه های انسان، چگونگی ارتباط با دیگران و پیدا کردن دوست است. اسلام برای این نیاز بهترین و کوتاهترین روش را که سلام کردن است معرفی کرده است. امام علی(علیه السلام) در کلامی نورانی فرمودند: «زبان خود را به نرمگویى و سلام کردن عادت ده، تا دوستانت زیاد و دشمنانت کم شوند.»[3]

2- دست دادن و مصافحه
در تعریف کلمه «مصافحه» در کتاب لغت چنین گفتند: «در کتاب های لغت معانی متعددی برای "صفح" که ریشه مصافحه است گفته اند، اما مصافحه که از باب مفاعله و دو طرفی (بین الاثنینی) است به معنای دست دادن است:  گفته می شود "صافحته" یعنى ظاهر کف دستم، ظاهر کف دست او را ملاقات کرد. مُصَافَحَة: دست به هم دادن و رساندن کف دست ها به هم.»[4]
روایاتی هم در این مورد داریم که به این سنت و اخلاق نیکو توصیه کرده اند. امام علی (علیه السلام) فرمودند: «وقتی برادرانتان را دیدار کردید پس مصافحه کنید و به همدیگر دست بدهید و با روی خندان با آنان ملاقات کنید که وقتی از هم جدا شوید، همه گناهان شما آمرزیده است.»[5] می بینیم در این کلام نورانی علاوه بر توصیه به مصافحه با برادران دینی، وعده آمرزش گناهان در پایان دیدار با با مومن هم داده شده است.

3- معانقه و در آغوش گرفتن
معانقه را در لغت اینطور تعریف کرده اند: «با هم گردن مقارن ساختن و با هم بغل گیر شدن. روبوسی یکدیگر و بغل گیری همدیگر را. دست به گردن یکدیگر درآوردن، دست به گردن شدن، یکدیگر را در کنارگرفتن. یکدیگر را بغل کردن.»[6] با توجه به این تعریف این مطلب روشن می شود که معانقه، همان در آغوش کشیدن یکدیگر است در عرف هم انجام می شود، اما اینکه باید سه مرتبه باشد را در روایات نداریم.
درباره ثواب معانقه هم روایت داریم از امام صادق(علیه السلام) که فرمودند: «هر گاه دو مؤمن معانقه کنند غرق رحمت شوند و هر گاه، به خاطر خداوند، و نه براى غرضى از اغراض دنیوى، یکدیگر را در آغوش کشند، به آنها گفته شود: آمرزیده شدید، عمل را از سر گیرید (اعمال بد گذشته شما پاک شد، اعمال خود را دوباره آغاز کنید).» [7]
با این روایت به عمق و فضیلت ثواب معانقه در دید و بازدید ها پی بردیم و ان شا الله دقت بیشتری به این نکات زیبای موجود در این ایام داشته باشیم.

نتیجه:
با توجه به توضیحات و بیان روایت، با آداب صله رحم که باید سلام کردن و مصافحه و معانقه کردن در آن موجود باشد تا هم باعث افزایش محبت و هم جذب دوستان بیشتری برایمان باشد و هم از این رفت و آمد ها ثواب بیشتری ببریم.

________________________________

پی نوشت:
[1]. اسلام پدیا.
[2]. «اِذا دَخَلَ اَحَدُکُم بَیتَهُ فَلیُسَلِّم، فَاِنَّهُ یُنزِلُهُ البَرَکَةَ وَ تُؤنِسُهُ المَلائِکَةُ» ابن بابویه، محمد بن على‏، علل الشرائع‏، تاریخ وفات مؤلف: 381 ق‏، محقق / مصحح: ندارد، موضوع: گوناگون‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 2،ناشر: کتاب فروشى داورى‏، مکان چاپ: قم‏، ج2، ص 583.
[3]. «عَوِّدْ لِسانَکَ لینَ الْکَلامِ وَ بَذْلَ السَّلامِ، یَکْثُرْ مُحِبّوکَ وَ یَقِلَّ مُبْغِضوکَ»تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم‏، تاریخ وفات مؤلف: 550 ق‏، محقق / مصحح: درایتى، مصطفى‏، موضوع: گوناگون‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 1، ناشر: دفتر تبلیغات‏، مکان چاپ: ایران؛ قم‏، ص 435.
[4]. اسلام کوئست.
[5]. «إِذَا لَقِیتُمْ إِخْوَانَکُمْ فَتَصَافَحُوا وَ أَظْهِرُوا لَهُمُ الْبَشَاشَةَ وَ الْبِشْرَ تَتَفَرَّقُوا وَ مَا عَلَیْکُمْ مِنَ الْأَوْزَارِ قَدْ ذَهَب‏»شیخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشیعة، تاریخ وفات مؤلف: 1104 ق‏، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، موضوع: جوامع روایى‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 30، ناشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، مکان چاپ: قم‏، ج12، ص225.
[6]. لغت نامه دهخدا.
[7]. «إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا اعْتَنَقَا غَمَرَتْهُمَا الرَّحْمَةُ فَإِذَا الْتَزَمَا لَا یُرِیدَانِ بِذَلِکَ إِلَّا وَجْهَ اللَّهِ وَ لَا یُرِیدَانِ‏ غَرَضاً مِنْ أَغْرَاضِ الدُّنْیَا قِیلَ لَهُمَا مَغْفُوراً لَکُمَا فَاسْتَأْنِفَا» کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ‏2، ص 184، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

*نویسنده: مرتضی باقری