برای خرید شیر به سوپرمارکت رفته‌اید و یک بطری شیر را برمی‌دارید و می‌بینید تاریخ انقضایش همین امروز است. آن را برمی‌دارید و به خانه می‌برید؟ اگر همین امروز نتوانید همه‌اش را یکجا مصرف کنید، چه؟ آیا آن را دور می‌اندازید یا بعد از سپری شدن تاریخ انقضا، آن شیر را همچنان مصرف می‌کنید؟ واقعیت این است که در یک چنین موردی، نه شما مقصرید، نه فروشنده. چون هم او کالایش دارای تاریخ مصرف بوده؛ هم شما در مهلت تعیین‌شده کالای مورد نیازتان را خریداری کرده‌اید؛ اما سۆال این است که اگر بخواهیم بهترین استفاده را از یک کالا ببریم و آن را در حالی مصرف کنیم که کیفیت اولیه‌اش حفظ شده، باید چه کار کنیم؟
تاریخ تولید محصولات غذایی مهم‌تر از انقضاء
دکتر آراسب دباغ مقدم، متخصص صنایع غذایی، درباره فسادپذیری مواد غذایی می‌گوید: مواد غذایی را به‌طور کلی به دو دسته فسادپذیر و غیرفسادپذیر تقسیم‌بندی می‌کنند. البته می‌توان گفت که برخی نیز نیمه فسادپذیرند. برخی مواد غذایی مثل لبنیات، گوشت، ماهی و مرغ محصولات پرخطر محسوب می‌شوند و فسادپذیری نزدیک‌تری دارند اما برخی محصولات مثل برنج، حبوبات، کیک و بیسکویت فسادپذیری دیرتری داشته یا غیرفسادپذیرند. از این نظر، نوع تاریخی که روی محصولات قید می‌شود، در ایران تحت عنوان تاریخ انقضاست؛ یعنی مصرف‌کننده پس از خرید باید تا همان مهلت درج‌شده آن‌ها را مصرف کند اما در برخی کشورها این تاریخ انقضا به دو گونه روی محصولات درج می‌شود. یکی بهترین تاریخ برای مصرف و دیگری تاریخ انقضای فروش؛ مثلاً در مورد کیک، کلوچه و شکلات، چون فسادپذیری زیادی ندارند، بیشترین اصطلاح مورد استفاده برای درج تاریخ انقضا، همان بهترین تاریخ مصرف است، یعنی اینکه تا آن زمان کیفیت این محصولات حفظ شده و بعد از آن اگر مصرف شوند، مشکل خاصی ایجاد نمی‌شود و مسمومیتی اتفاق نمی‌افتد ولی دیگر آن محصول کیفیت اصلی خود را ندارد. به طور مثال، کلوچه‌ها تا 2 ماه تاریخ مصرف دارند و این به این معنی نیست که اگر بعد از 2 ماه خورده شد، مسمومیت ایجاد می‌شود، بلکه دیگر آن تازگی و نرمی کلوچه اولیه را نخواهد داشت.
به تاریخ انقضا تا حدودی اعتماد کنید اما آنچه باید به آن صد در صد اعتماد کنید حواس
5 گانه خودتان است. محصولی که به نظرتان غیرعادی است، مصرف نکنید
اما یک سۆال اساسی این است که اگر کالایی در روز آخر انقضایش خریداری شود، قابل مصرف است یا نه؟
محصولاتی که در آخرین روز انقضا خریداری می‌شوند، اگر جزو مواد فسادپذیر باشند، مسلماً چندان فرصتی برای مصرف آن‌ها نیست و باید سریع مورد استفاده قرار گیرند اما در مورد محصولات غیرفسادپذیر
اگر در روز پایانی انقضا خریداری می‌شوند، صرفاً باید گفت که آن‌ها دیگر کیفیت اولیه خود را نخواهند داشت و در این صورت، عملاً حقوق مصرف‌کننده زیر سۆال می‌رود. از این رو، در برخی کشورها تاریخ سومی را علاوه بر تاریخ مصرف و تاریخ انقضا برای خریدار تعریف کرده‌اند تحت عنوان «آخرین زمان فروش». این، آخرین یا حداکثر زمان فروش، آخرین تاریخی است که فروشنده مجاز است این کالا را به مصرف‌کننده بفروشد و این کالاها معمولاً چند روزی بسته به نوع محصول با تاریخ انقضای مصرف فاصله دارد. اگر این محصول در این مدت توسط فروشنده فروخته نشد، پس از آن اجازه فروش ندارد و مصرف‌کننده هم چون آگاهی دارد، دیگر آن محصول را خریداری نخواهد کرد. در این مدت، مصرف‌کننده می‌تواند محصول را مصرف کند و اطمینان هم دارد که محصول خریداری‌شده دارای کیفیت بوده و دچار فساد نخواهد شد.
اهمیت تاریخ تولید
در انتخاب محصول، بهتر است بیشتر از تاریخ انقضا به تاریخ تولید توجه کنیم. موقع خرید بهتر است محصولی را خریداری کرد که تاریخ تولید به‌روزتری دارد. تازه‌ترین تاریخ تولید، به معنی این است که آن محصول دارای کیفیت و شرایط بهتری است.
لزوم آموزش به فروشندگان
برخی فروشندگان در مغازه‌ها و سوپرمارکت‌ها از شرایط نگهداری کالاها اطلاع کافی و مناسب ندارند و محصولات را در هر جایی از مغازه نگهداری می‌کنند، بدون اینکه دما یا جای مناسبی برای آن‌ها در نظر بگیرند. سیستم سرمایشی در برخی از سوپرمارکت‌ها مناسب نیست و گرما و رطوبت می‌تواند سبب آفت‌زدگی و کپک‌زدگی کالا شود و این مشکل ناشی از عدم آگاهی و آموزش کافی فروشندگان است. در مورد کالاهایی مثل برنج و خشکبار شاید این موضوع زیاد نگران‌کننده نباشد اما در مورد کالاهای فسادپذیر باید بیشتر دقت شود.
تاریخ به زبان فارسی
قانون استاندارد کشوری ما این‌گونه است که باید تاریخ تولید و انقضا به روز، ماه و سال به زبان فارسی و کاملا قابل رویت باشد. درج این اطلاعات به زبان انگلیسی و لاتین، خلاف استاندارد کشوری است. درج این تاریخ‌ها به زبان لاتین برای عده‌ای قابل‌درک نیست و ریز بودن این تاریخ‌ها نیز ممکن است مانع از دیدن آن‌ها به خصوص برای سالمندان شود.
تاریخ انقضاء به چه معناست؟
بسیاری از مردم آمریکا، مواد غذایی خود را پیش از موعد فاسدشدن دور می‌اندازند چرا که به درستی نمی‌دانند «تاریخ انقضاء» دقیقاً به چه معناست. این مسئله سبب افزایش زباله‌ها و دور ریختن حجم زیادی غذای سالم می‌شود. به عنوان مثال عبارت‌هایی نظیر «تاریخ مصرف» یا «بهترین زمان مصرف» کاملا با عبارت‌هایی مثل «تاریخ عرضه» فرق دارند. «تاریخ مصرف» یا «بهترین زمان مصرف» که مخصوص مشتریان است در واقع بیانگر زمانی است که مشتریان از طریق آن متوجه می‌شوند که این محصول بنا بر ادعای تولیدکننده در اوج تازگی است. پس این تاریخ به معنای فساد مواد غذایی و درعین‌حال ناسالم بودن آن نیست. از سوی دیگر عبارت «تاریخ عرضه» نیز تاریخی است که به تولیدکننده و عرضه‌کننده (نه مشتریان) کمک می‌کنند تا از طریق آن به موجودی کافی انبار پی ببرند. این در حالی است که بسیاری از مشتریان به اشتباه از برچسب «تاریخ عرضه» برای تشخیص زمان فاسدشدن محصول استفاده می‌کنند درحالی‌که در بسیاری از موارد این تاریخ‌ها در واقع به این معنا نیستند.
درعین‌حال برای برخی مواد غذایی یک سری هشدارها و تذکرات وجود دارد که باید به خاطر سپرد. این مواد غذایی عبارت‌اند از:
* تخم‌مرغ: در صورت نگهداری از تخم‌مرغ در یخچال سه الی پنج هفته پس از خرید هنوز تازه و قابل مصرف است.
* مواد غذایی کنسروی: مواد غذایی کنسرو شده یک سال تازه و قابل مصرف هستند. این دقیقاً همان چیزی است که روی بسته‌بندی آن‌ها حک شده است. برخی معتقدند کنسروها حتی پس از پایان این تاریخ نیز کماکان قابل‌استفاده هستند زیرا این مواد غذایی کاملا در خلأ بسته‌بندی شده‌اند و نیازی به تاریخ مصرف ندارند.
* سیب: سیب در یخچال حدود سه هفته تازه می‌ماند و در صورتی که پخته و در یخچال نگهداری شود این زمان به هشت ماه نیز افزایش می‌یابد.
* غلات: صبحانه‌های آماده تهیه‌شده از غلات بدون اینکه کهنه شوند می‌توانند شش ماه تا یک سال در محیط آشپزخانه باقی بمانند حتی اگر این محصولات را پس از این تاریخ نیز میل کنید فقط بیات و کهنه شده‌اند و مسلماً مریض نمی‌شوید.
* گوشت: پیشنهاد می‌شود گوشت را سه تا پنج روز پس از خرید مصرف کنید. البته منجمد کردن گوشت آن را بیش از دو ماه تازه نگه داشته و ارزش غذایی آن حفظ می‌شود.
آیا تاریخ انقضا همیشه قابل‌اعتماد است؟
ماستی که ترشیده، نانی که کپک‌زده، آب‌میوه‌ای که طعم فلز می‌دهد و خوراکی‌هایی که عطر و مزه نامناسب دارند اما هنوز از تاریخ مصرف آن‌ها نگذشته است، را بخوریم یا خیر؟
مسمومیت‌های غذایی در مقایسه با دهه‌های اخیر 20 درصد افزایش‌یافته و مردم را راهی بیمارستان‌ها کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد؛ گاهی خوراکی خریداری‌شده از نظر ظاهری کیفیت بالای دارد اما این به معنی سالم بودن آن نیست.
پزشکان توصیه می‌کنند:
به تاریخ انقضا تا حدودی اعتماد کنید اما آنچه باید به آن صد در صد اعتماد کنید حواس 5 گانه خودتان است. محصولی که به نظرتان غیرعادی است، مصرف نکنید. بو و طعم مواد غذایی به ویژه محصولات کنسروی را بسیار اهمیت دهید و قبل از مصرف آن‌ها را بجوشانید. شیر، تخم‌مرغ، ماهی، گوشت و کنسروها از بیشترین محصولاتی هستند که سبب مسمومیت و مرگ‌ومیر می‌شوند.
مواد اولیه تولید برخی محصولات خارجی بهتر از داخلی است، اما همه محصولاتی که از خارج وارد می‌شوند، کیفیت آن‌ها بهتر از داخلی نیست، زیرا در مدت انتقال، جابه‌جایی و نگهداری آن‌ها زمان بسیاری سپری می‌شود، پس تاریخ انقضای آن‌ها بیانگر کیفیت محصول نیست.
فرآوری: مریم مرادیان نیری
بخش تغذیه و آشپزی تبیان