طبق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی، نگهداری از فرزندان هم حق و هم تکلیف پدر و مادر است. بر این اساس نمی‌توان حق نگهداری و تربیت فرزند را بدون دلیل موجه و حکم دادگاه از پدر و مادر سلب کرد.
وبگاه عالی نیوز به نقل از گزارش منیبان؛ طبق ماده ۱۱۷۸ قانون مدنی، پدر و مادر مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت فرزند یا فرزندان خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید نسبت به آن‌ها بی‌توجه باشند. سهل‌انگاری در نگهداری و تربیت فرزند موجب سقوط حق حضانت می‌شود.
محرومیت از حضانت فرزند
مطابق ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی اصلاحی ۱۳۷۶، هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد.
محکمه می‌تواند به تقاضای نزدیکان طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.
موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین است:
اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر و قمار
اشتهار به فساد اخلاق و فحشاء
ابتلا به بیماریهای روانی با تشخیص پزشکی قانونی
سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشاء، تکدی‌گری و قاچاق
تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف
انواع ضمانت اجرای حضانت
قانون برای آن‌که هریک از والدین وظایف خود را در اجرای حضانت فرزند بعد از طلاق به درستی انجام دهند، ۳ ضمانت اجرایی در نظر گرفته است که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.
ضمانت اجرای جلوگیری از اعمال حق حضانت
طبق ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی، اگر کسی از دادن فرزندانی که به اون سپرده شده است، به اشخاصی که قانونا حق مطالبه دارند، امتناع کند به مجازات حبس از ۳ تا ۶ ماه یا به جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.
محرومیت از حضانت
طبق ماده ۱۱۷۲، هیچ یک از والدین حق ندارند در مدتی که حضانت فرزند به عهده اوست، از نگهداری وی امتناع کند.
در صورت امتناع یکی از والدین، حاکم باید به یکی از نزدیکان فرزند را به هریک از والدین که حضانت به عهده اوست، الزام کند.
ضمانت اجرایی عدم مواظبت از فرزند
طبق ماده ۱۱۷۳، اگر کسی که نگهداری یا مواظبت از فرزند به اون سپرده شده است در انجام وظایف خود کوتاهی کند و زیانی به فرزند وارد شود، مسئول جبران زیان وارده خواهد بود.
به عنوان مثال ماده ۶۳۳ قانون مجازات اسلامی گفته است. هرگاه کسی فرزند یا شخصی را که قادر به محافظت از خود نیست، در محلی که خالی از سکنه است رها نماید. مجازاتش حبس شش ماه تا دو سال و یا جزای نقدی سه تا دوازده میلیون ریال است.