عالی نیوز به نقل از بهار؛ هفتم خردادماه سالروز آغاز به‌کار دور اول مجلس شورای اسلامی است. حجت‌الاسلام هادی غفاری یکی از چهره‌هایی است که در دوره‌های اول تا سوم مجلس شورای اسلامی حضور داشته و حالا با گذر زمان معتقد است که مجالس اول کم‌تر دنیازده بودند. مشروح گفت‌وگوی وی با خبرگزاری آنا را که نگاهی اجمالی است به دوره‌های مختلف مجلس شورای اسلامی، در ادامه می‌خوانید:
 |
* شما در سه دوره اول مجلس شورای اسلامی حضور داشته‌اید. آن دوره‌های مجلس را با وضعیت فعلی پارلمان از جهت وجود سلایق و گرایش‌های مختلف، عصاره فضایل ملت بودن، وکیل‌المله بودن و اشراف بر امور قانونگذاری و نظارت چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- بدون شک در نظام آزاد سیاسی و بخصوص در نظام ما، مجلس جایگاه بسیار ویژه و خاصی دارد. به قول امام رحمت‌الله علیه و به تعبیر همه کشورهایی که به دموکراسی، آزاداندیشی و نظرات مردم باور دارند، مجلس مرکز همه تصمیم گیری‌هاست. از طرفی، وقتی می‌گوییم مجلس مرکز همه تصمیم‌گیری‌هاست، باید این امکان برای تمام کسانی که این نظام را قبول دارند فراهم شود که نظرات خود را اعلام کنند، هرچند که ممکن است نظرات اصلاحی فراوانی هم داشته باشند؛ ولی به هرحال حق طبیعی و قانونی آن‌هاست که در تصمیم گیری‌ها، امکانی در خور شخصیت و شأن آن‌ها وجود داشته باشد. افراد مختلف با سلایق و دیدگاه‌های گوناگون در حوزه سیاست، اقتصاد و غیره به لحاظ قانونی و شرعی حق دارند آزادانه به پارلمان وارد شوند.
در این رابطه هم یک تعبیر اسلامی داریم که برای اولین بار این تعبیر را علی ابن ابیطالب(ع) از زبان پیامبر(ص) نقل می‌کنند و می‌فرمایند اگر مردم شما را خواستند و به شما اعتماد کردند و سراغ شما آمدند، بدون ترس، بدون ریا و با اشتیاق، قبول کنید و اگر شما را نخواستند، بگذارید کار خود را انجام دهند. بنابراین وقتی مردم اندیشه‌ای را خواستند، آن اندیشه حق دارد بر مردم حاکمیت داشته باشد و حکومت کند. از این رو راه حاکمیت و اعمال حکومت در قانون اساسی ما از سه راه قوای مقننه، قضاییه و مجریه ایجاد شده است.
* خب در این حالت شما وضعیت فعلی پارلمان کشور را در مقایسه با دوره‌های اولیه مجلس از لحاظ کیفیت چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- در مجالس اول، دوم و سوم بیشتر کسانی حاضر بودند که در متن حوادث اولیه نظام حضور داشتند و بنابراین ماهیت انقلاب اسلامی و نظام را از نزدیک دیده بوده و لمس کرده بودند، نه اینکه جایی خوانده باشند یا شنیده باشند. چون خودشان در متن بودند و جزو خلق‌کنندگان این حماسه بزرگ ـ که نامش انقلاب اسلامی بود ـ محسوب می‌شدند.
از طرفی وجود سلایق مختلف، به طور طبیعی باعث رشد جامعه می‌شود؛ ولی شرط آن حفظ حریم و حرمت همه افراد است. باید بگویم که در دوره‌های اولیه مجلس دنیازدگی و آلودگی‌های مالی بسیار کم بود. اینکه خودشان را به حکومت بچسبانند و یک سایه امنیتی برای خودشان داشته باشند؛ در مجالس اول یا اصلا نبود یا بسیار بسیار کم بود. اما در دوره‌های بعد شاهد بوده‌ایم که پول‌های فراوان و ناپاک وارد صحنه انتخابات شد. من شهری را می‌شناسم که یکی از آقایان چند هزار میلیارد تومان برای کمک به یک نماینده مجلس با این شرط که فلان مقدار را به من برگردانید، وام اخذ کرده است. پول‌های غیرمشروع یا همان پول‌های مشکوک وارد صحنه انتخابات شده است. در حالی که این مسئله در دوره‌های اول، دوم و سوم یا اصلا نبوده یا اینکه بسیار کم بوده است. عدم حضور پول‌های نامشروع، دنیازدگی بسیار کم و حضور خلاقانه کل افراد حاضر در صحنه انقلاب از ویژگی‌های مهم آن دوره‌های اولیه است. بالاخره بالای ۹۰ درصد نمایندگان دوره‌های اولیه کسانی بودند که خودشان در صحنه انقلاب حضور داشتند و صحنه را نه از کتاب خواندند و نه از تلویزیون دیدند، بلکه در متن آن بودند.
* کیفیت قانونگذاری مجالس اخیر را در مقایسه با دوره‌های اولیه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- قانون‌گذار حتما باید فردی باشد که خودش درک درستی از اوضاع سیاسی کشور و مردم داشته باشد. اکثریت نمایندگان دوره‌های اول مجلس شورای اسلامی، بسیار پاک‌دست بودند و در عین حال، اطلاعات و آگاهی بیشتری هم داشتند. از طرفی حضور سلایق مختلف در مجلس و تضارب افکار مختلف به طور طبیعی باعث رشد انسان‌ها می‌شود که در کار قانونگذاری هم مهم است و باعث موفقیت بیشتر می‌شود.
* فضای شکل‌گیری مجلس اول چگونه بود؟
- بدون شک آن زمان جوی وجود داشت که مردم می‌خواستند کشوری درست کنند که متعلق به همه باشد و در انحصار قومیت یا اندیشه خاصی قرار نگیرد. مجلس اول نیز همگان اذعان دارند که عصاره عموم مردم بود و ما شاهد بودیم که طیف‌های مختلف از نهضت آزادی گرفته تا حتی بخشی از نیروهای مجاهدین خلق که آن موقع هنوز دست به اسلحه نبرده بودند، رأی آوردند.
* بعد از مجلس چهارم شاهد ردصلاحیت‌ها بودیم و گویا خود شما هم برای دوره چهارم رد صلاحیت شدید. چه مسئله‌ای باعث شروع این روند شد؟
- به طور واضح و روشن بگویم که جریان راست افراطی کشور و تندروهای راست که به ثروتمندان و پولدارها و کسانی که تمامیت‌خواه سیاسی بودند گره خورده بود، اندیشه‌ای غیر از خود را اصلا تحمل نمی‌کرد و دیگران و مخالفان خود را مزاحم می‌دانست. عقبه این جریان منجر شد به این که تلاش‌هایی برای حذف برخی رقبای سیاسی صورت بگیرد.
* رأی نیاوردن جریان خط امام را در دوره چهارم چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا متأثر از تحرکات افراطی بود؟
- علیه این جریان جوّ تبلیغاتی سنگینی به راه انداختند و از تریبون‌های مختلف رسمی و غیررسمی به طور شبانه‌روزی شروع به تخریبشان کردند. همین تبلیغ وسیع علیه جریان پیرو خط امام باعث رأی نیاوردن شد. تا الان خداوند به بنده دختر نداده است این آقایان در جایی سخنرانی کرده بودند که فلانی که اینقدر ادعا دارد برود دختر خودش را جمع کند. گفته بودند که فلانی دختر ندارد این چه حرفی است. بهرحال چند نفر بنده را از نزدیک می‌شناختند، توده مردم که نمی‌دانستند وضعیت خانوادگی من چگونه است. به همین خاطر حرف را باور می‌کردند بخصوص اگر آن افراد جزو برخی از اربابان قدرت و بعضا از پشتوانه امنیتی محکمی نیز برخوردار باشند.
* همین موضوع هم باعث دلخوری‌های آن زمان مجمع روحانیون شد. شما به خاطر دارید که واکنش‌ها چه بود؟
- اتهاماتی بستند؛ بعدها هم که گفتند اینها جاسوس هستند، گفتند که با خارجی‌ها ملاقات کرده‌اند. بعدتر گفتند با سوروس گفت‌وگو کرده‌اند. در حالی که در سراسر دنیا مسئولان با افراد مختلفی ملاقات و مذاکره می‌کنند. گفت‌وگو نشانه جاسوسی و مزدوری نیست. هیاهو راه انداختند که اینها پول گرفتند. کجا پول گرفتند؟ ولی مرتب در رسانه‌های خود نوشتند و تبلیغ کردند. من شخصا می‌دانم که از کسی پول نگرفته‌ام و ضد استبداد داخلی و استعمار خارجی‌ام و با من با احتیاط بیشتری برخورد کردند. چون همه چیز من علنی و آشکارا بود. ولی برخی را که زندگی سیاسی پیچیده‌ای داشتند به عناوین مختلف متهم کردند، کوبیدند و رفتند.
* در مجلس اول که سلایق مختلف سیاسی حضور داشت، تحمل اندیشه مخالف به چه شکل بود؟
- تحمل اندیشه مخالف در مجلس اول از ناحیه دو طیف تندرو بسیار ضعیف بود؛ یعنی همه جریان‌ها اعم از نهضت آزادی و روشنفکران و هم معتقدین به امام(ره) و انقلاب درگیری‌های شدیدی داشتند. اما الان بسیاری از آن‌ها معتقدند که اگر به آن دوره برمی‌گشتند، این برخوردها را نمی‌کردند. من اگر درک امروز را در آن زمان داشتم و حوادث امروز را پیش‌بینی می‌کردم یقینا آن برخوردها را نمی‌کردم.
* مثلا چه برخوردی؟
- برخورد را مثلا با تیپ‌هایی که متهم به لیبرالی بودند، نمی‌کردم. ولی متأسفانه اشتباهاتی داریم و باید به اشتباهاتمان اعتراف و عذرخواهی کنیم. لج‌بازی نداشته باشیم، اگر اشتباه کردیم و از کسی حمایت کردیم، بیاییم بگوییم که اشتباه کردیم. وقتی معلوم شد که اینها لیاقت این حمایت را نداشتند، بیاییم بگوییم که اشتباه کردیم.
* چقدر بازخوانی حوادث دهه ۶۰ را ضروری می‌دانید؛ آن تندروی‌ها؟
- حتما باید این کار بازخوانی صورت گیرد. هیچ‌کدام از ما معصوم نیستیم و هیچ‌کس هم نمی‌تواند ادعای عصمت داشته باشد. چون معصومین ۱۴ تن بودند و تمام شد. پرونده عصمت بسته شده است. بنابراین هرکسی باید در گذر زمان به اشتباهات خود پی ببرد و اصلاح کند. مگر ما قرار است که طی چهل سال یک شکل باشیم. یک لباس ساده در برابر آفتاب بعد از چند روز تغییر رنگ می‌دهد. انتظار دارید که انسان بعد از چهل سال تفکرش تغییر نکند؟
* در مجلس اول شخصیت‌های برجسته‌ای حضور داشتند. ولی در حال حاضر خیلی از شخصیت‌های مهم سیاسی در شأن خود نمی‌بینند که نماینده مجلس شوند؛ این را قبول دارید؟ علت این مسئله چیست؟
- این سال‌های اخیر نمایندگی مجلس اعتبار خود را نسبت به قبل از دست داده است و متاسفانه برخی نمایندگان هم با توهین و دروغگویی شان مسئولیت خود را بسیار پایین می‌آورند. وقتی دولتی مورد حمایت رهبری نظام است و وزیر خارجه آن مورد حمایت مردم و مقام ارشد کشورمان است، در مجلس، او را خائن خطاب می‌کنند و یک عده می‌آیند در مجلس به وزیر خارجه یک کشور می‌گویند که شما خائن هستید؛طبیعی است که خیلی‌ها احساس کنند جایگاهشان این‌جا نیست و مجلس برایشان کوچک است.
* فکر نمی‌کنید وقت آن رسیده که خیلی از شخصیت‌های مهم سیاسی وارد عرصه شوند و برای نمایندگی مجلس کاندیدا شوند؟
- حتما باید این کار انجام بشود؛ کما اینکه خود بنده هم این کار را خواهم کرد و برای این دوره از حوزه انتخابیه تهران کاندیدا خواهم شد.
* حالا در گذر زمان فکر می‌کنید که با مخالف باید چگونه برخورد کرد؟
- دو شخصیت بزرگ انقلاب مرحوم آیت‌الله مطهری و شهید بهشتی هر دو معتقد بودند که بنای این دین و نظام بر ساکت‌کردن اندیشه مخالف نیست. اسلام اساسا اندیشه‌های مختلف را تحمل و رشد کرده است. بر این مبنا، این دو بزرگوار نیز همچون بنیانگذار انقلاب اسلامی، اعلام کرده بودند که ما معتقدیم اسلام یک ظرفیت بالای پاسخگویی را دارد؛ بنابراین باید این رویکرد را سرلوحه قرار داد زیرا تنها راه حفظ و بالندگی نظام همین است.
- بدون شک در نظام آزاد سیاسی و بخصوص در نظام ما، مجلس جایگاه بسیار ویژه و خاصی دارد. به قول امام رحمت‌الله علیه و به تعبیر همه کشورهایی که به دموکراسی، آزاداندیشی و نظرات مردم باور دارند، مجلس مرکز همه تصمیم گیری‌هاست. از طرفی، وقتی می‌گوییم مجلس مرکز همه تصمیم‌گیری‌هاست، باید این امکان برای تمام کسانی که این نظام را قبول دارند فراهم شود که نظرات خود را اعلام کنند، هرچند که ممکن است نظرات اصلاحی فراوانی هم داشته باشند؛ ولی به هرحال حق طبیعی و قانونی آن‌هاست که در تصمیم گیری‌ها، امکانی در خور شخصیت و شأن آن‌ها وجود داشته باشد. افراد مختلف با سلایق و دیدگاه‌های گوناگون در حوزه سیاست، اقتصاد و غیره به لحاظ قانونی و شرعی حق دارند آزادانه به پارلمان وارد شوند.
در این رابطه هم یک تعبیر اسلامی داریم که برای اولین بار این تعبیر را علی ابن ابیطالب(ع) از زبان پیامبر(ص) نقل می‌کنند و می‌فرمایند اگر مردم شما را خواستند و به شما اعتماد کردند و سراغ شما آمدند، بدون ترس، بدون ریا و با اشتیاق، قبول کنید و اگر شما را نخواستند، بگذارید کار خود را انجام دهند. بنابراین وقتی مردم اندیشه‌ای را خواستند، آن اندیشه حق دارد بر مردم حاکمیت داشته باشد و حکومت کند. از این رو راه حاکمیت و اعمال حکومت در قانون اساسی ما از سه راه قوای مقننه، قضاییه و مجریه ایجاد شده است.
* خب در این حالت شما وضعیت فعلی پارلمان کشور را در مقایسه با دوره‌های اولیه مجلس از لحاظ کیفیت چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- در مجالس اول، دوم و سوم بیشتر کسانی حاضر بودند که در متن حوادث اولیه نظام حضور داشتند و بنابراین ماهیت انقلاب اسلامی و نظام را از نزدیک دیده بوده و لمس کرده بودند، نه اینکه جایی خوانده باشند یا شنیده باشند. چون خودشان در متن بودند و جزو خلق‌کنندگان این حماسه بزرگ ـ که نامش انقلاب اسلامی بود ـ محسوب می‌شدند.
از طرفی وجود سلایق مختلف، به طور طبیعی باعث رشد جامعه می‌شود؛ ولی شرط آن حفظ حریم و حرمت همه افراد است. باید بگویم که در دوره‌های اولیه مجلس دنیازدگی و آلودگی‌های مالی بسیار کم بود. اینکه خودشان را به حکومت بچسبانند و یک سایه امنیتی برای خودشان داشته باشند؛ در مجالس اول یا اصلا نبود یا بسیار بسیار کم بود. اما در دوره‌های بعد شاهد بوده‌ایم که پول‌های فراوان و ناپاک وارد صحنه انتخابات شد. من شهری را می‌شناسم که یکی از آقایان چند هزار میلیارد تومان برای کمک به یک نماینده مجلس با این شرط که فلان مقدار را به من برگردانید، وام اخذ کرده است. پول‌های غیرمشروع یا همان پول‌های مشکوک وارد صحنه انتخابات شده است. در حالی که این مسئله در دوره‌های اول، دوم و سوم یا اصلا نبوده یا اینکه بسیار کم بوده است. عدم حضور پول‌های نامشروع، دنیازدگی بسیار کم و حضور خلاقانه کل افراد حاضر در صحنه انقلاب از ویژگی‌های مهم آن دوره‌های اولیه است. بالاخره بالای ۹۰ درصد نمایندگان دوره‌های اولیه کسانی بودند که خودشان در صحنه انقلاب حضور داشتند و صحنه را نه از کتاب خواندند و نه از تلویزیون دیدند، بلکه در متن آن بودند.
* کیفیت قانونگذاری مجالس اخیر را در مقایسه با دوره‌های اولیه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- قانون‌گذار حتما باید فردی باشد که خودش درک درستی از اوضاع سیاسی کشور و مردم داشته باشد. اکثریت نمایندگان دوره‌های اول مجلس شورای اسلامی، بسیار پاک‌دست بودند و در عین حال، اطلاعات و آگاهی بیشتری هم داشتند. از طرفی حضور سلایق مختلف در مجلس و تضارب افکار مختلف به طور طبیعی باعث رشد انسان‌ها می‌شود که در کار قانونگذاری هم مهم است و باعث موفقیت بیشتر می‌شود.
* فضای شکل‌گیری مجلس اول چگونه بود؟
- بدون شک آن زمان جوی وجود داشت که مردم می‌خواستند کشوری درست کنند که متعلق به همه باشد و در انحصار قومیت یا اندیشه خاصی قرار نگیرد. مجلس اول نیز همگان اذعان دارند که عصاره عموم مردم بود و ما شاهد بودیم که طیف‌های مختلف از نهضت آزادی گرفته تا حتی بخشی از نیروهای مجاهدین خلق که آن موقع هنوز دست به اسلحه نبرده بودند، رأی آوردند.
* بعد از مجلس چهارم شاهد ردصلاحیت‌ها بودیم و گویا خود شما هم برای دوره چهارم رد صلاحیت شدید. چه مسئله‌ای باعث شروع این روند شد؟
- به طور واضح و روشن بگویم که جریان راست افراطی کشور و تندروهای راست که به ثروتمندان و پولدارها و کسانی که تمامیت‌خواه سیاسی بودند گره خورده بود، اندیشه‌ای غیر از خود را اصلا تحمل نمی‌کرد و دیگران و مخالفان خود را مزاحم می‌دانست. عقبه این جریان منجر شد به این که تلاش‌هایی برای حذف برخی رقبای سیاسی صورت بگیرد.
* رأی نیاوردن جریان خط امام را در دوره چهارم چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا متأثر از تحرکات افراطی بود؟
- علیه این جریان جوّ تبلیغاتی سنگینی به راه انداختند و از تریبون‌های مختلف رسمی و غیررسمی به طور شبانه‌روزی شروع به تخریبشان کردند. همین تبلیغ وسیع علیه جریان پیرو خط امام باعث رأی نیاوردن شد. تا الان خداوند به بنده دختر نداده است این آقایان در جایی سخنرانی کرده بودند که فلانی که اینقدر ادعا دارد برود دختر خودش را جمع کند. گفته بودند که فلانی دختر ندارد این چه حرفی است. بهرحال چند نفر بنده را از نزدیک می‌شناختند، توده مردم که نمی‌دانستند وضعیت خانوادگی من چگونه است. به همین خاطر حرف را باور می‌کردند بخصوص اگر آن افراد جزو برخی از اربابان قدرت و بعضا از پشتوانه امنیتی محکمی نیز برخوردار باشند.
* همین موضوع هم باعث دلخوری‌های آن زمان مجمع روحانیون شد. شما به خاطر دارید که واکنش‌ها چه بود؟
- اتهاماتی بستند؛ بعدها هم که گفتند اینها جاسوس هستند، گفتند که با خارجی‌ها ملاقات کرده‌اند. بعدتر گفتند با سوروس گفت‌وگو کرده‌اند. در حالی که در سراسر دنیا مسئولان با افراد مختلفی ملاقات و مذاکره می‌کنند. گفت‌وگو نشانه جاسوسی و مزدوری نیست. هیاهو راه انداختند که اینها پول گرفتند. کجا پول گرفتند؟ ولی مرتب در رسانه‌های خود نوشتند و تبلیغ کردند. من شخصا می‌دانم که از کسی پول نگرفته‌ام و ضد استبداد داخلی و استعمار خارجی‌ام و با من با احتیاط بیشتری برخورد کردند. چون همه چیز من علنی و آشکارا بود. ولی برخی را که زندگی سیاسی پیچیده‌ای داشتند به عناوین مختلف متهم کردند، کوبیدند و رفتند.
* در مجلس اول که سلایق مختلف سیاسی حضور داشت، تحمل اندیشه مخالف به چه شکل بود؟
- تحمل اندیشه مخالف در مجلس اول از ناحیه دو طیف تندرو بسیار ضعیف بود؛ یعنی همه جریان‌ها اعم از نهضت آزادی و روشنفکران و هم معتقدین به امام(ره) و انقلاب درگیری‌های شدیدی داشتند. اما الان بسیاری از آن‌ها معتقدند که اگر به آن دوره برمی‌گشتند، این برخوردها را نمی‌کردند. من اگر درک امروز را در آن زمان داشتم و حوادث امروز را پیش‌بینی می‌کردم یقینا آن برخوردها را نمی‌کردم.
* مثلا چه برخوردی؟
- برخورد را مثلا با تیپ‌هایی که متهم به لیبرالی بودند، نمی‌کردم. ولی متأسفانه اشتباهاتی داریم و باید به اشتباهاتمان اعتراف و عذرخواهی کنیم. لج‌بازی نداشته باشیم، اگر اشتباه کردیم و از کسی حمایت کردیم، بیاییم بگوییم که اشتباه کردیم. وقتی معلوم شد که اینها لیاقت این حمایت را نداشتند، بیاییم بگوییم که اشتباه کردیم.
* چقدر بازخوانی حوادث دهه ۶۰ را ضروری می‌دانید؛ آن تندروی‌ها؟
- حتما باید این کار بازخوانی صورت گیرد. هیچ‌کدام از ما معصوم نیستیم و هیچ‌کس هم نمی‌تواند ادعای عصمت داشته باشد. چون معصومین ۱۴ تن بودند و تمام شد. پرونده عصمت بسته شده است. بنابراین هرکسی باید در گذر زمان به اشتباهات خود پی ببرد و اصلاح کند. مگر ما قرار است که طی چهل سال یک شکل باشیم. یک لباس ساده در برابر آفتاب بعد از چند روز تغییر رنگ می‌دهد. انتظار دارید که انسان بعد از چهل سال تفکرش تغییر نکند؟
* در مجلس اول شخصیت‌های برجسته‌ای حضور داشتند. ولی در حال حاضر خیلی از شخصیت‌های مهم سیاسی در شأن خود نمی‌بینند که نماینده مجلس شوند؛ این را قبول دارید؟ علت این مسئله چیست؟
- این سال‌های اخیر نمایندگی مجلس اعتبار خود را نسبت به قبل از دست داده است و متاسفانه برخی نمایندگان هم با توهین و دروغگویی شان مسئولیت خود را بسیار پایین می‌آورند. وقتی دولتی مورد حمایت رهبری نظام است و وزیر خارجه آن مورد حمایت مردم و مقام ارشد کشورمان است، در مجلس، او را خائن خطاب می‌کنند و یک عده می‌آیند در مجلس به وزیر خارجه یک کشور می‌گویند که شما خائن هستید؛طبیعی است که خیلی‌ها احساس کنند جایگاهشان این‌جا نیست و مجلس برایشان کوچک است.
* فکر نمی‌کنید وقت آن رسیده که خیلی از شخصیت‌های مهم سیاسی وارد عرصه شوند و برای نمایندگی مجلس کاندیدا شوند؟
- حتما باید این کار انجام بشود؛ کما اینکه خود بنده هم این کار را خواهم کرد و برای این دوره از حوزه انتخابیه تهران کاندیدا خواهم شد.
* حالا در گذر زمان فکر می‌کنید که با مخالف باید چگونه برخورد کرد؟
- دو شخصیت بزرگ انقلاب مرحوم آیت‌الله مطهری و شهید بهشتی هر دو معتقد بودند که بنای این دین و نظام بر ساکت‌کردن اندیشه مخالف نیست. اسلام اساسا اندیشه‌های مختلف را تحمل و رشد کرده است. بر این مبنا، این دو بزرگوار نیز همچون بنیانگذار انقلاب اسلامی، اعلام کرده بودند که ما معتقدیم اسلام یک ظرفیت بالای پاسخگویی را دارد؛ بنابراین باید این رویکرد را سرلوحه قرار داد زیرا تنها راه حفظ و بالندگی نظام همین است.